نئولیبرالیسم؛ خوانش انتقادی از اشباع‌شدگی ساحت‌های زندگی اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی بررسی مسائل اجتماعی ایران، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

10.22034/jscc.2023.19808.1074

چکیده

زمینه و هدف:  جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم، همواره در حال تحول است و شناسایی مکانیسم‌های این تغییرات امری ضروری است. نئولیبرالیسم نه تنها به عنوان یک مکتب فکری، بلکه به عنوان منطق فکری نوین سیستم سرمایه‌داری، حوزه‌های زیسته زندگی انسان را تحت تأثیر قرار داده و آنها را متحول کرده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی پیامدهای اجتماعی و سیاسی سلطه نئولیبرالیسم بر زندگی انسان با تکیه بر آراء اندیشمندانی چون دیوید هاروی،  بیونگ‌چول هان، مایکل سندل، زیگمونت باؤمن، ژان بودریار  و ... انجام شده است.
 
روش و دادهها: روش این پژوهش تحلیلی و از نوع اسنادی است، که با مطالعه منابع مختلف به بررسی تاریخچه ظهور نئولیبرالیسم، اندیشمندان جریان‌ساز این مکتب و برخی از پیامدهای آن پرداخته شده است.
 
یافتهها: در واقع، این پژوهش ذیل چهار بخش، به بررسی اندیشه نئولیبرال پرداخته و سازوکارهای نئولیبرالیسم را در زمینه تکنولوژی و رسانه‌های جمعی، اخلاق، روابط انسانی و مصرف‌گرایی مورد بررسی قرار داده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که نئولیبرالیسم سلطه طبقاتی را در قالب طبقات جدیدی چون سلبریتی‌ها بازتولید کرده و اخلاق را به حاشیه رانده است، از سوی دیگر رسانه‌ها به عنوان فناوری‌های قدرت نئولیبرالیسم، به شیوه‌ای نرم به استثمار افراد پرداخته و روابط انسانی در ذیل ایدئولوژی مصرف‌گرایی بسیار شکننده‌ شده است.
 
بحث و نتیجهگیری: نئولیبرالیسم با تکیه بر هستی‌شناسی و معرفت‌‌شناسی بازار بسیاری از ارزش‌های اجتماعی و بنیادین را مصرفی کرده و باعث سطحی‌شدن روابط انسانی شده و سلطه طبقاتی را به نفع نخبگان اقتصادی بازتولید کرده است.
 
پیام اصلی: نئولیبرالیسم نه تنها برای بشر آزادی به ارمغان نیاورده است، بلکه با تکیه بر شعار «آزادی‌های فردی»، بسیاری از ساحت‌های اخلاقی زندگی اجتماعی افراد را استثمار کرده است. امروزه بازخوانی مکانیسم‌های نظام سرمایه‌داری ذیل ایدئولوژی نئولیبرالیسم، باید دوباره به مرکز مطالعات حوزه علوم انسانی بازگردد و بحث درباره نابرابری اجتماعی و دفاع از طبقه فرودست جامعه باید به عنوان یک رسالت اجتماعی به شکلی جدی در این حوزه پیکربندی شود.   

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Neoliberalism: A Critical Reading of the Saturation of Social Life Fields

نویسنده [English]

  • Farshad Goudarzi
PhD Candidate in Sociology, Faculty of Humanities, Kashan University, Kashan, Iran
چکیده [English]

Background and Aim: The world we live in is always changing, and it is essential to identify the mechanisms of these changes. Neoliberalism, not only as a school of thought, but also as the new intellectual logic of the capitalist system, has affected and transformed the lived areas of human life. The current research was conducted with the aim of investigating the social and political consequences of the dominance of neoliberalism on human life, relying on the opinions of thinkers such as David Harvey, Byungchul Han, Michael Sandel, Zygmont Baumann, Jean Baudrillard, etc.
 
Methods and Data: Utilizing an analytical and documentary methodology, this study conducts a comprehensive review of diverse sources to trace the historical ascent of neoliberalism, examine the perspectives of its contemporary proponents, and analyze its multifaceted outcomes.
 
Findings: The study is organized into four sections that examined the neoliberal thought and its mechanisms within the field of technology and mass media, ethics, human relations and consumerism. The findings show that neoliberalism has reproduced class domination in the form of new classes such as celebrities and marginalized morality. Moreover, the media, serving as instruments of neoliberal power, subtly exploit individuals, resulting in the fragility of human relationships under the guise of consumerism.
 
Conclusion: Relying on the market system, neoliberalism has consumed many social and fundamental values ​​such as love and caused the leveling of human relations and reproduced class domination for the benefit of the economic elite.
 
Key Message: Neoliberalism has not only failed to deliver true freedom to humanity, but it has also, under the pretense of 'individual freedoms,' manipulated numerous ethical aspects of social life. Today, rereading the mechanisms of the capitalist system under the ideology of neoliberalism should return to the center of studies in the field of humanities. Consequently, a renewed focus on social inequality and a committed defense of society's marginalized groups must be established as a social mission in this academic discourse.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Consumerism
  • Class domination
  • Digital ubiquity
  • Individual freedom
  • Neoliberalism
اباذری، یوسف؛ توکل، محمد؛ رحمتی، محمد (1401). تأمّلی جامعه‌شناختی بر فرهنگ جراحی زیبایی، مطالعات جامعه‌شناختی، 29(1)، 520- 485.
باؤمن، زیگمونت (1400). عشق سیال؛ درباب ناپایداری پیوندهای انسانی، (ترجمة عرفان ثابتی)، چاپ هفتم، تهران: نشر ققنوس.
باؤمن، زیگمونت (1396). اشارت‌های پست‌مدرنیته، (ترجمة حسن چاوشیان)، چاپ چهارم، تهران: ققنوس
بودریار، ژان (1398). نظام اشیاء، (ترجمة پیروز ایزدی)، چاپ ششم، تهران: ثالث.
بودریار، ژان (1397). وانموده‌ها و وانمود، (ترجمة پیروز ایزدی)، چاپ چهارم، تهران: ثالث.
بودریار، ژان (1396). شفافیت شیطانی؛ رساله‌ای درباره پدیده‌های افراطی، (ترجمة پیروز ایزدی)، چاپ چهارم، تهران: ثالث.
بوردیو، پیر (1387). گفتارهایی دربارة ایستادگی در برابر نئولیبرالیسم، (ترجمة علیرضا پلاسید)، تهران: اختران.
توسلی رکن‌آبادی، مجید؛ شجاعیان، محمد (1392). نظریه عدالت سندل و چندفرهنگ‌گرایی، فصلنامه مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 14(22)، 179-157.
چامسکی، نوام (1397). چه کسی بر جهان حکومت می‌کند؟، (ترجمة محسن عسکری جهقی)، تهران: ثالث.
ریتزر، جورج (1394). نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر، (ترجمة محسن ثلاثی)، چاپ بیستم، تهران: انتشارات علمی.
فون‌ هایک، فردریش (1401). راه بردگی، (ترجمة فریدون تفضلی و حمید پاداش)، چاپ پنجم، تهران: نگاه معاصر.
فریدمن، میلتون (1401). سرمایه‌داری و آزادی،(ترجمة غلامرضا رشیدی)، چاپ هشتم، تهران: نِی.
عزیزی، سیدمجتبی؛ نوری ساری، حجت‌الله (1394). شاخصه‌های اصلی اجتماع‌گرایی سندل بر اساس دو مفهوم سعادت و آزادی، پژوهشنامه علوم سیاسی، 10 (4)، 162-141.
کرایب، یان (1398). نظریة اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس، (ترجمة عباس مخبر)، چاپ سیزدهم، تهران: آگه.
سندل، مایکل (1400). آنچه با پول نمی‌توان خرید؛ مرزهای اخلاقی بازار، (ترجمة حسن افشار)، چاپ دوازدهم، تهران: مرکز.
سرنیچک، نیک (1400) سرمایه‌داری پلتفرمی، (ترجمة مجید سلیمانی ساسانی)، چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
موف، شانتال (1399). در دفاع از پوپولیسم چپ، (ترجمة حسن اعمانی و بهزاد نیازآذری)، تهران: قصیده‌سرا.
لیوتار، ژان‌فرانسو (1395). وضعیت پست‌مدرن؛ گزارشی درباره دانش، (ترجمة حسینعلی نوذری)، چاپ ششم، تهران: گام نو.
هاروی، دیوید (1400). تاریخ مختصر نئولیبرالیسم، (ترجمة محمود عبدالله‌زاده)، چاپ پنجم، تهران: دات.
هاروی، دیوید (1398). امپریالیسم نوین، (ترجمة مهدی داودی)، چاپ دوم، تهران: ثالث.
هان، بیونگ‌چول (1400). روان سیاست؛ نئولیبرالیسم و فناوری‌های جدید قدرت، چاپ دوم، تهران: لوگوس.
هان، بیونگ‌چول (1400). جامعه فرسودگی، جامعه شفافیت، (ترجمة محمد معماریان)، چاپ ششم، تهران: نشر ترجمان.
واروفاکیس، یانیس (1397). حرف‌هایی با دخترم دربارة اقتصاد؛ تاریخ مختصر سرمایه‌داری، (ترجمة فرهاد اکبرزاده)، تهران: نشر بان.
وبر، ماکس (1396). اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری، (ترجمة عبدالکریم رشیدیان و پریسا منوچهری کاشانی)، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
Cashmore, E. (2006). Celebrity/ Culture. London: Routledge.
Dyer, R. (1998). Stars. London: bfi Publishing.
Gain, N. (2014). Sociology and Neoliberalism: A Missing History, Sociology, 48(6) 1092– 1106. https://doi.org/10.1177/0038038513512728
Hayek, F. (1960). The Constitution of Liberty, Chicago: University of Chicago Peress.
 Henry, J. F. (2010). The Historic Roots of the Neoliberal Program. Journal of Economic Issues, 44(2), 543–550. https://doi.org/10.2753/jei0021-3624440227
Mises. L. (1981) Socialism: An Economic and Sociological Analysis. Indianapolis, IN: Liberty Fund.
Palley, T. (2004). From Keynesianism to Neoliberalism: Shifting Paradigms in Economics, In Saad- Filho, A. and Johnston, D., (eds.), Neoliberalism: A Critical Reader, (pp: 20-29) London: Pluto Press
Rojek, C. (2012). Fame Attack: The Inflation of Celebrity and its Consequences. London: Bloomsbury.
 Sandel, M. J. (2013). Market reasoning as moral reasoning: Why economists should re-engage with political philosophy. The Journal of Economic Perspectives, 27(4), 121–140. https://doi.org/10.1257/jep.27.4.121
Sandel, M. J. (2018). Populism, liberalism, and democracy. Philosophy & Social Criticism, 44(4), 353–359. https://doi.org/10.1177/0191453718757888