فرصت‌ها و آسیب‌های آموزش مجازی برای دانش‌آموزان در دوران اپیدمی کووید-19

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد پژوهش علوم اجتماعی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

10.22034/jscc.2023.20201.1079

چکیده

زمینه و هدف: حدود چهار سال  از همه‌گیری ویروس کرونا می‌گذرد. در پی شیوع این بیماری مهلک در ایران و به‌دنبال آن تعطیلی مراکز آموزشی، شیوه آموزش در کشور با استفاده از فضای مجازی، دگرگون شد. پژوهش حاضر با هدف تحلیل فرصت‌ها و تهدیدهای آموزشی-تربیتی «آموزش و پرورش» در فضای مجازی در دوران کرونا به انجام رسیده است.
 
روش و دادهها: روش پژوهش حاضر از نوع کیفی و براساس نظریّة زمینه‌ای است که از مصاحبة نیمه‌ساختاریافته، به‌عنوان ابزار گردآوری داده‌ها استفاده شد. جامعة هدف تحقیق شامل دو مدرسة مقطع متوسطه اوّل شهرستان قدس استان تهران است. گردآوری اطّلاعات از نمونه‌های تحقیق به صورت نمونه‌گیری غیراحتمالی (هدفمند) تا جایی ادامه پیدا نمود که اشباع نظری محقّق شد.
 
یافتهها: می‌توان از «نبود زیرساخت‌های مجازی برای تقویت آموزش مجازی»، «کمبود نظارت بر دانش‌آموز در کلاس مجازی»، «نابرابری بین دانش‌آموزان»، «افت تحصیلی»، «فقدان احساس امنیّت روانی»، «ازبین‌رفتن انگیزه» و «رواج احساس افسردگی و اجتماع‌گریزی» به‌عنوان آسیب‌ها و در مقابل از «افزایش سواد رسانه‌ای»، «آشنایی فرهنگی در سطح جهانی» و « استفادة گستردة آموزش مجازی برای نهاد آموزش و پرورش» به‌عنوان فرصت‌های آموزش مجازی یاد کرد.
 
بحث و نتیجهگیری: بر پایة نتایج، عوامل فردی، خانوادگی، نهاد آموزش و پرورش و ساختارهای موجود به‌صورت مشترک بر تجربه زیستة دانش‌آموزان از تحصیل در فضای مجازی تأثیرگذار بودند و فضای مجازی 7  نوع آسیب و 3  نوع فرصت آموزشی-تربیتی را در مدّت مجازی‌شدن آموزش در پی داشته است؛ هرچند همه‌گیری کرونا از یک طرف باعث افزایش مهارت و تجربه آموزشی کلیّة ذی‌نفعان شده، امّا از طرفی دیگر آسیب‌های جسمانی، روانی، افت تحصیلی و فرسودگی شغلی را به بار آورده است. توصیه سیاستی پژوهش، شناخت نقاط قوت آموزش مجازی و کاهش نقاط ضعف آن در جهت تقویت عدالت آموزشی در کشور است.
 
پیام اصلی: با پیش‌بینی الزامات و نیازها، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری و بازنگری جدّی در منابع انسانی، مالی و پشتیبانی‌ می‌توان آموزش مجازی را توسعه داد و در آینده به‌عنوان مکمّل آموزش حضوری به‌نحو احسن از آن بهره جست. لازم است مدارس و معلمان در زمینه آموزش مجازی آمادگی لازم را داشته باشند چراکه وقتی این بستر فراهم شده و تجربه نیز شده است می‌تواند زمان و مکان را حذف کند و در زمینه عدالت آموزشی نیز موثر باشد. در آموزش مجازی به راحتی می‌تواند آموزش‌های معلم خبره ضبط شود و  دانش‌آموزان کشور به صورت مکرر می‌توانند آن را ببینتد و از این فرصت استفاده کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Benefits and Barriers of the E-learning Experience for Students During the COVID-19 Pandemic

نویسندگان [English]

  • Reza Safari Shali 1
  • Mojtaba Eslami 2
1 Associate Professor, Department of Sociology, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 M.A in Social Science Research, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Background and Aim: Nearly four years elapsed since the onset of the COVID-19 pandemic. Following the pandemic outbreak in Iran and the consequent closure of educational institutions, a shift to virtual learning was adopted nationwide. This study examines the dual nature of the educational system's shift to virtual space, analyzing both the opportunities and challenges presented during the pandemic.
 
Methods and Data: This study employs a qualitative approach, based on the grounded theory, and use semi-structured interviews for data collection. The targeted population of the research includes two junior high schools within Qods township, Tehran province. Data gathering proceeded through purposive sampling and continued until reaching theoretical saturation.
 
Findings: The study revealed several challenges to virtual education, including 'inadequate virtual infrastructure', 'insufficient student supervision in virtual classrooms', 'student disparities', 'academic underachievement', 'psychological insecurity', 'diminished student motivation', and 'rising instances of depression and social isolation'. Conversely, the research identified key opportunities such as 'enhanced media literacy', 'global cultural exposure', and 'the extensive adoption of virtual learning by educational institutions'.
 
Conclusion: The findings suggest that while the COVID-19 pandemic has increased the educational skills and experiences of all beneficiaries, it has simultaneously led to physical and psychological harm, educational failure, and professional exhaustion. The study's primary policy recommendation is to acknowledge and promote of the advantages of virtual education, while reducing its weaknesses to enhance educational justice within the country. 
 
Key Message: With careful planning and resource management, virtual education can complement traditional classroom learning by overcoming time and space barriers, promoting justice in education. It allows for the lessons of expert teachers to be recorded and revisited by students, thus improving overall learning accessibility and opportunities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Educational System
  • Virtual Learning
  • Challenges and Opportunities
  • Covid-19 Pandemic
ابراهیم‌زاده، عیسی (1385). تعلیم و تربیت مبتنی بر فناوری اطّلاعات و ارتباطات: جستارهای مفهومی، پیک نور، 4(4)، 3-13. https://www.sid.ir/paper/128443/fa
استراوس، انسلم ال و کربین، جولیت (1392). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریّه‌ زمینهای (ترجمه‌ ابراهیم افشار)، تهران: نشر نی.
اسدی، بیت‌الله؛ حوریان، غلامرضا؛ زارعی، حبیب‌الله و یونسی، معصومه (1394). «مقایسه امنیّت روانی، انگیزش پیشرفت و اضطراب حالت و ارتباط آن‌ها با پیشرفت تحصیلی»، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین‌المللی علوم انسانی، روانشناسی و علوم اجتماعی، تهران: شرکت مدیران ایده پردازان پایتخت ایلیا. https://civilica.com/doc/436525/
اشرفی‌ریزی، حسن؛ حسن‌زاده، دلارام؛ کاظم‌پور، زهرا (1393). میزان سواد رسانه‌ای در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان براساس شاخص‌های سواد رسانه‌ای و اطّلاعاتی یونسکو، مدیریّت اطّلاعات سلامت، 11 (4)، 434-424. https://him.mui.ac.ir/article_11319.html
امانی‌کلارجانی، امرالله (1396). فضای مجازی و واکاوی سیاست‌های پیشگیرانه در کنترل آسیب‌های اجتماعی نوپدید، رهیافت پبشگیری از جرم، 1 (1)، 106-89. https://ensani.ir/fa/article/469955
تقی‌زاده، سعیده؛ حاجی، جمال و محمدی‌مهر، مژگان (1399). مطالعه تطبیقی چالش‌ها و فرصت‌های آموزش عالی در دوران پاندمی کرونا در ایران و جهان، پرستار و پزشک در رزم، 8 (27)، 57-48. http://dx.doi.org/10.29252/npwjm.8.27.47
جعفری، پریوش (1381). "بررسی دانشگاه‌های مجازی به‌منظور ارایه یک مدل مناسب برای نظام آموزش عالی کشور"، رساله دکتری مدیریّت آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشکده مدیریّت و اقتصاد.
حاجی‌زاده، انور؛ عزیزی، قادر؛ کیهان، جواد (1400). تحلیل فرصت‌ها و چالش‌های آموزش مجازی در دوران کرونا: رهیافت توسعه آموزش مجازی در دوران پساکرونا، تدریس پژوهی، 9 (1)، 174-204. https://dorl.net/dor/20.1001.1.24765686.1400.9.1.9.1
حریری، نجلا (1385). اصول و روش‌های پژوهش کیفی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
خیراندیش، مهدی (1390). الگوی امکان‌سنجی اجرای آموزش‌های مجازی، راهبردهای آموزش، 4(3)، 142-137. http://edcbmj.ir/article-1-155-fa.html
رجبی، عبدالله و ترازی، نسرین (1396). بررسی انتقادی حاکمیت حقوقی فنّی اینترنت برای فضای مجازی، تحقیقات حقوقی، 20(80)، 307-283. https://doi.org/10.22034/jlr.2018.117028.1109
رضایی، محمدهاشم و پاک‌سرشت، محمدجعفر (1387). تأثیر دیدگاه‌های معرفت شناسی بر فعالیت‌های یاددهی، یادگیری در نظام آموزش باز و از راه دور، اندیشه‌های نوین تربیتی، 4(4)، 9-36. https://doi.org/10.22051/jontoe.2008.223
رضایی، بیژن؛ نادری، نادر؛ تارین، حمداله؛ جعفری، حبیب (1396). پژوهشی آمیخته در فرصت‌ها و تهدیدهای یادگیری الکترونیکی، علوم تربیتی، 24 (2)، 151-174. https://doi.org/10.22055/edu.2018.20292.2047
سلیمی، سمانه و فردین، محمدعلی (1399). نقش ویروس کرونا در آموزش مجازی، با تأکید بر فرصت‌ها و چالش‌ها، پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی،8 (2)، 60-49.  https://doi.org/10.30473/etl.2020.53489.3249
سند تحوّل بنیادین در آموزش و پرورش/ شورای عالی آموزش و پرورش (1390). وبسایت شورای عالی انقلاب فرهنگی: https://sccr.ir/Files/6609.pdf
 شعبانی‌نیا، فریدون و مختاری، وحید (1387). تحلیل طرّاحی سیستم‌های آموزش الکترونیکی، تهران: خانیران.
فرآمدی، داود (1386). نظام آموزش مجازی، مجله فرهنگ آموزش، 2 (6)، 44-45. https://ensani.ir/fa/article/188264/
فرج‌اللهی، مهران و فروزان دهباشی‌شریف (1389). رشد آموزش از راه دور در ایران و جهان، تهران: دانشگاه پیام نور.
قربان‌خانی، مهدی و صالحی، کیوان (1395). بازنمایی چالش‎های آموزش مجازی در نظام آموزش عالی ایران: مطالعه‌ای با روش پدیدار شناسی، فنآوری اطّلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 7(2)، 123-148.  https://sanad.iau.ir/journal/ictedu/Article/656516?jid=656516
گروسی، سعیده؛ میرزایی، جلال؛ شاهرخی احسان (1386). بررسی رابطه اعتماد اجتماعی و احساس امنیّت (مطالعه موردی دانشجویان دختر دانشگاه آزاد جیرفت)، دانش انتظامی، 9(2)، 39-26. http://pok.jrl.police.ir/article_97337.html
مدانلو، یاسمن و سالاریان، فرانک (1390). بررسی نقش دانشگاه‌های مجازی در دست‌یابی به اهداف آموزش عالی، فن‌آوری اطّلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 1(4)، 131-151. https://sanad.iau.ir/Journal/ictedu/Article/1007234
 مرکز ملی فضای مجازی (17/3/1399)، تحلیل مشکلات آموزش مجازی در کشور، وبسایت مرکز ملی فضای مجازی: https://majazi.ir/index.php
موسوی، سیده مریم و جعفری، فائزه (1399). «آموزش مجازی در دوران کرونا، فرصت‌ها و چالش‌ها»، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در فرایندهای تعلیم و تربیت، شهرستان میناب: مدیریت آموزش و پرورش شهرستان میناب. https://civilica.com/l/11365/
میرانی سرگزی، نرگس؛ حیدری آبروان، محمد جواد؛ عسکری، مهتاب و رویا، خوش‌خواهش (1399). «کرونا و چالش‌های آموزش مجازی در ایران»، مجموعه مقالات دومین کنفرانس روانشناسی، علوم تربیتی، علوم اجتماعی و مشاوره، ایتالیا-پادووا: دبیرخانه دائمی کنفرانس. https://civilica.com/doc/1114018/
میرزایی، آمنه و بسامه، رضا (1399). «مشکلات و آسیب‌های تدریس در فضای مجازی در دوران کرونا و پسا کرونا»، مجموعه مقالات دهمین کنفرانس ملی روانشناسی، علوم تربیتی و اجتماعی، مازندران: موسسه علمی تحقیقاتی کومه علم‌آوران دانش. https://civilica.com/doc/1126482/
نعمتی، آهنگر (1389). بررسی راه‌های توسعه آموزش مجازی در نظام آموزش عالی ایران از دیدگاه استادان دانشگاه‌های مجری، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد تکنولوژی آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری: دانشکده علوم انسانی.
Bodas, J., & Ollendick, T. H. (2005). Test anxiety: A cross-cultural perspective. Clinical Child and Family Psychology Review, 8(1), 65–88. https://doi.org/10.1007/s10567-005-2342-x
Kennedy, G. E., Judd, T. S., Churchward, A., Gray, K., & Krause, K.-L. (2008). First year students’ experiences with technology: Are they really digital natives? Australasian Journal of Educational Technology, 24(1). https://doi.org/10.14742/ajet.1233
Mattheos, N., Schittek, M., Attström, R., & Lyon, H. C. (2001). Distance learning in academic health education: A literature review. European Journal of Dental Education, 5(2), 67–76. https://doi.org/10.1034/j.1600-0579.2001.005002067.x
Mayada, A. Frank; Bourne, John; Bacsich, Paul (2009). Online education today, Science, 2(323), 85-89. https://doi.org/10.1126/science.1168874
Moor, M. (1989). Editorial: three type of interaction, the American Journal of Distance Education, 3(2), 1-7. https://doi.org/10.1080/08923648909526659
Patton, M. (2002). Qualitative Research & Evaluation Methods (3rd Ed). Thousand Okas, CA: Sage.
Söderström, T., From, J., Löfqvist, J., & Törnquist, A. (2012). The transition from distance to online education: Perspectives from the educational management horizon, European Journal of Open, Distance and E-Learning (EURODL), February.  https://old.eurodl.org/?p=archives&year=2012&halfyear=1&article=513
Volery, T., & Lord, D. (2000). Critical success factors in online education", International Journal of Educational Management, 14(5), 216-223. https://doi.org/10.1108/09513540010344731
Zinchenko, Y. P., Busygina, I. S., & Perelygina, E. B. (2013). Stress-inducing situations and psychological security of the penal system staff. Procedia, Social and Behavioral Sciences, 86, 93–97. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2013.08.531