مهاجرت در اواخر عمر: الگوی فضایی مهاجرت جمعیت بالای 50 سال شهرستان‌های ایران در دوره 1395-1390

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22034/jscc.2025.22665.1215

چکیده

زمینه و هدف: سالمندی جمعیت پدیده‌ای فراگیر است که تقریباً همه کشورهای جهان در سال‌های آتی آن را تجربه خواهند کرد. مطالعه حوزه‌های مختلف زندگی سالمندان مورد توجه فزاینده پژوهش‌های علمی قرار گرفته است. با این وجود، یکی از خلأهای پژوهشی موجود در ایران، الگوهای مهاجرت سالمندان است که متفاوت از الگوی مهاجرت جوانان می‌باشد. این مطالعه با هدف شناسایی الگوی فضایی مهاجرت جمعیت بالای 50 سال که به‌عنوان مهاجرت در اواخر عمر شناخته می‌شود، انجام شد.
 
روش و داده‌ها: در این مطالعه روش تحقیق کمی و از نوع تحلیل ثانویه داده‌ها بود و از داده‎های سرشماری سال 1395 استفاده شد. به‌منظور بررسی الگوی فضایی، روش خودهمبستگی فضایی موران سراسری و تحلیل نقاط داغ مورد استفاده قرار گرفت.
 
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که خالص مهاجرت جمعیت بالای 50 سال در دو گروه سنی 64-50 سال (مهاجرت در سنین بازنشستگی) و 65 سال و بالاتر (مهاجرت در سنین سالمندی) دارای خوشه‌بندی فضایی است. تحلیل نقاط داغ مشخص کرد که مناطق مرکزی کشور از جمله شهرستان‌های اطراف تهران، کرج، مشهد، تبریز و اصفهان و شهرستان‌های واقع در استان‌های مازندارن و گیلان بیشترین خالص مثبت را در مهاجرت جمعیت بالای 50 سال در هر دو گروه سنی مورد بررسی دارند. در مقابل، بیشترین خالص منفی مهاجرت جمعیت بالای 50 سال متعلق به شهرستان‎های واقع در غرب کشور از جمله شهرستان‌های استان‌های کرمانشاه، خوزستان و ایلام است.
 
بحث و نتیجه‌گیری: بهبود کیفیت زندگی افراد بالای 50 سال در مناطق غرب کشور می‌تواند از مهاجرت آن‌ها به مناطق مرکزی و شمالی کشور بکاهد. ایجاد امکانات و خدمات مورد نیاز افراد در سنین آخر عمر در مناطق مهاجرپذیر از جمله خدمات بهداشتی، مراقبتی و تفریحی از اقداماتی است که می‌تواند به منظور کاهش پیامدهای منفی مهاجرت در اواخر عمر انجام گیرد.
 
پیام اصلی: الگوی فضایی مهاجرت در اواخر عمر (سنین بالای 50 سال) نشان‌دهنده خوشه‌بندی فضایی خالص مهاجرت در این سنین است. جمعیت در سنین بالای 50 سال عمدتاً از مناطق غرب کشور و کلان شهرها به برخی از شهرستان‌های واقع در مرکز و شمال کشور مهاجرت می‌کنند. با افزایش قابل توجه جمعیت سالمندان کشور در دهه‌های آینده انتظار می‌رود جریان مهاجرت سالمندان در کشور افزایش یابد. انجام مطالعات کمی و کیفی به منظور بررسی و شناسایی عوامل مؤثر و مرتبط با الگوی فضایی مهاجرت سالمندان جهت مدیریت جریان مهاجرت در اواخر عمر ضروری به نظر می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Spatial Patterns of Late-Life Migration in Iran: A County-Level Analysis (2011-2016)

نویسنده [English]

  • Fatemeh Tanhaa
Assistant Professor, Department of Demography, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Background and Aim:  Population aging is a global phenomenon with profound societal implications. While research on the elderly is growing, the spatial dynamics of late-life migration remain underexplored. This study addresses this gap by analyzing the spatial patterns of migration among individuals aged 50 and over during 2011-2016, distinguishing between retirement migration (50-64 years) and old-age migration (≥65 years).
 
Data and Method: Employing a quantitative approach, this research utilizes micro-level data from Iran's 2016 National Census. To delineate the spatial clustering of net migration, Moran's I for spatial autocorrelation and hot spot analysis were applied at the county level.
 
Findings: The findings indicated that net migration for individuals over 50 demonstrates spatial clustering across two age categories: 50-64 years (retirement migration) and 65 years and older (old age migration). Hot spot analysis revealed that central regions of the country—particularly counties surrounding Tehran, Karaj, Mashhad, Tabriz, and Isfahan—as well as cities in Mazandaran and Gilan provinces, exhibit the highest net positive migration rates for both age groups studied. Conversely, the areas experiencing the greatest net negative migration among the 50 and older are located in the western part of the country, including cities in Kermanshah, Khuzestan, and Ilam provinces.
 
Conclusion: Enhancing the quality of life for people over 50 in the western regions of the country can reduce their migration to the central and northern areas. Establishing essential facilities and services, such as healthcare, caregiving, and recreational options, in the regions they choose to migrate to is a key strategy for alleviating the adverse effects of late-life migration.
 
Key Message:  Late-life migration in Iran (age 50+) is characterized by significant spatial clustering. A distinct migration corridor has formed, with the elderly population primarily relocating from western provinces to urban centers in the country's central and northern regions. This trend is projected to intensify with Iran's accelerated population aging. Therefore, further quantitative and qualitative research is essential to identify the underlying drivers and effectively manage these emerging demographic shifts. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Migration
  • elderly migration
  • late-life migration
  • spatial pattern
  • global Moran
  • hot spot analysis

مراجع

تنها، فاطمه؛ محمودیان، حسین؛ صادقی، رسول؛ کوششی، مجید؛ ربیعی‌دستجردی، حمیدرضا. (۱۴۰۰). تحلیل فضایی تأثیر مهاجرت داخلی بر تغییر ساختار سنی جمعیت در شهرستان‌های ایران. مطالعات جمعیتی، ۷(۱)، ۱۲۱-۱۵۴. https://jips.nipr.ac.ir/article_136765.html
زنجری، نسیبه؛ صادقی، رسول. (۱۴۰۰). سنجش به‌زیستن سالمندان در استان‌های ایران با استفاده از شاخص دیده‌بان سالمندی. سالمند: مجله سالمندی ایران، ۱۶(۴)، ۴۹۸-۵۱۷. http://dx.doi.org/10.32598/sija.2022.16.4.2814.1
صادقی، رسول؛ آقایی، طاهره. (۱۴۰۱). بررسی عوامل همبسته با مهاجرت سالمندان در ایران. سالمندشناسی، ۷(۴)، ۳۶-۴۵. http://dx.doi.org/10.22034/JOGE.7.4.5
فتحی، الهام. (۱۳۹۹). پدیده سالمندی جمعیت در ایران و آینده آن. پژوهشکده آمار. https://snce.ir/?page_id=24749
Abramsson, M., & Andersson, E. K. (2015). Changing locations: Central or peripheral moves of seniors? Journal of Housing and the Built Environment, 30(4), 535–551. https://doi.org/10.1007/s10901-014-9427-0
Aghaei, T., & Sadeghi, R. (2023). Elderly migration and its correlates in Iran. Journal of Gerontology, 7(40), 36-45. [In Persian]. http://joge.ir/article-1-607-en.html 
Anselin, L. (2019). Global spatial autocorrelation (2). Bivariate. Differential and EB Rate Moran scatter plot. Geodacenter. https://geodacenter.github.io/workbook/5b_global_adv/lab5b.html 
Bruce Newbold, K. (2018). Aging and migration: An overview. In R. Stough, K. Kourtit, P. Nijkamp, & U. Blien (Eds.), Modelling aging and migration effects on spatial labor markets (pp. 9–22). Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-68563-2_2
Champion, T., Fotheringham, S., Boyle, P., Rees, P., & Stillwell, J. (1998). The Determinants of Migration Flows in England: A Review of Existing Data and Evidence. Report prepared for the Department of Environment, Transport and Regions. Department of Environment. https://www.geog.leeds.ac.uk/publications/DeterminantsOfMigration/report.pdf 
Day, F. A., & Barlett, J. M. (2000). Economic impact of retirement migration on the Texas Hill Country. Journal of Applied Gerontology, 19(1), 78–94. https://doi.org/10.1177/073346480001900105
de Haas, H. (2010). Migration transitions: A theoretical and empirical inquiry into the developmental drivers of international migration. International Migration Institute, Working paper.  https://ora.ox.ac.uk/objects/uuid:e912ac2e-58c4-48f3-a28a-f17ad086b900 
de Jong Gierveld, J., Van der Pas, S., & Keating, N. (2015). Loneliness of older immigrant groups in Canada: Effects of ethnic-cultural background. Journal of Cross-Cultural Gerontology, 30(3), 251–268. https://doi.org/10.1007/s10823-015-9265-x
Edmonston, B. (2013). Life course perspectives on immigration. Canadian Studies in Population, 40(1), 1-8. http://dx.doi.org/10.25336/P6MK73
Fathi, E. (2021). The phenomenon of population aging in Iran and its future. Statistical Research Institute. [In Persian]. https://snce.ir/?page_id=24749 
Getis, A., & Ord, J. K. (1992). The analysis of spatial association by use of distance statistics. Geographical Analysis, 24(3), 189–206. https://doi.org/10.1111/j.1538-4632.1992.tb00261.x
Hansen, E. B., & Gottschalk, G. (2006). What makes older people consider moving house and what makes them move? Housing, Theory and Society, 23(1), 34–54. https://doi.org/10.1080/14036090600587521
Huang, C., Liu, Y., & Pan, Z. (2024). Stay, leave late, leave early, return, or move onward? Interprovincial migration decisions of older adults in China, 2000–2005 and 2010–2015. Population, Space and Place, 30(3), e2809. https://doi.org/10.1002/psp.2809
Jensen, T., & Deller, S. (2007). Spatial modeling of the migration of older people with a focus on amenities. The Review of Regional Studies, 37, 303–343. http://dx.doi.org/10.52324/001c.8299
Johnson, K. M., Voss, P. R., Hammer, R. B., Fuguitt, G. V., & McNiven, S. (2005). Temporal and spatial variation in age-specific net migration in the United States. Demography, 42(4), 791–812. https://doi.org/10.1353/dem.205.0033
Lee, E. S. (1980). Migration of the aged. Research on Aging, 2(2), 131–135. https://doi.org/10.1177/016402758022001
Lin, G. (1999). Assessing changes in interstate migration patterns of the United States elderly population, 1965–1990. International Journal of Population Geography, 5(6), 411–424. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1220(199911/12)5:6<411::AID-IJPG150>3.0.CO;2-2 
Litwin, H., & Leshem, E. (2008). Late-life migration, work status, and survival: The case of older immigrants from the Former Soviet Union in Israel. International Migration Review, 42(4), 903–925. https://doi.org/10.1111/j.1747-7379.2008.00152.x
Louis, M. (2013). Migration–development nexus: Macro and micro emprical evidence [Doctoral dissertation, Aix-Marseille University].
Lundholm, E. (2012). Returning home? Migration to birthplace among migrants after age 55. Population, Space and Place, 18(1), 74–84. https://doi.org/10.1002/psp.645
McCarthy, K. F. (1983). The elderly population's changing spatial distribution: Patterns of change since 1960. Rand Corporation.
Miller, H. J. (2004). Tobler’s first law and spatial analysis. Annals of the Association of American Geographers, 94(2), 284–289. https://doi.org/10.1111/j.1467-8306.2004.09402005.x
Montayre, J., Neville, S., & Holroyd, E. (2017). Moving backwards, moving forward: The experiences of older Filipino migrants adjusting to life in New Zealand. International Journal of Qualitative Studies on Health and Well-Being, 12(1), 1347011. https://doi.org/10.1080/17482631.2017.1347011
Park, J., & Kim, K. (2015). Internal migration of the elderly in Korea: A multilevel logit analysis of their migration decision. Asian and Pacific Migration Journal, 24(2), 187–212. https://doi.org/10.1177/0117196815583759
Plane, D. A., & Heins, F. (2003). Age articulation of U.S. inter-metropolitan migration flows. The Annals of Regional Science, 37(1), 107–130. https://doi.org/10.1007/s001680200114
Plane, D. A., & Jurjevich, J. R. (2009). Ties that no longer bind? The patterns and repercussions of age-articulated migration. The Professional Geographer, 61(1), 4−20. http://dx.doi.org/10.1080/00330120802577558
Polachek, S., & Horvath, F. (2012). A life cycle approach to migration: Analysis of the perspicacious peregrinator. Research in Labor Economics, 35, 349–395. https://www.jstor.org/stable/pdf/1937900.pdf
Pytel, S., Rahmonov, O., & Ruman, M. (2020). Internal and external migrations of pensioners in Poland: A directional typology. Population, Space and Place, 26(7), e2330. https://doi.org/10.1002/psp.2330
Qin, B., Peng, Y., & Wan, S. (2024). The geography of older adults' migration in China: Spatial patterns and driving forces. Population, Space and Place, 30(1), e2754. https://doi.org/10.1002/psp.2754
Rowles, G. D. (1986). The geography of ageing and the aged: Toward an integrated perspective. Progress in Human Geography, 10(4), 511–539. https://doi.org/10.1177/030913258601000403
Schaffar, A., Dimou, M., & Mouhoud, E. M. (2019). The determinants of elderly migration in France. Papers in Regional Science, 98(2), 951–972. https://doi.org/10.1111/pirs.12374
Sharma, A. (2012). Exploratory spatial data analysis of older adult migration: A case study of North Carolina. Applied Geography, 35(1–2), 327–333. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2012.08.008
Tanhaa, F., Mahmoudian, H., Sadeghi, R., Koosheshi, M., & Rabiei-Dastjerdi, H. (2021). Spatial Analysis of the Effect of Internal Migration on Changing the Population Age Structure in Counties of Iran. Iranian Population Studies, 7(13), 121-154. [In Persian]. https://doi.org/10.22034/jips.2021.136765.2541 
Tsui, T., Derumigny, A., Peck, D., van Timmeren, A., & Wandl, A. (2022). Spatial clustering of waste reuse in a circular economy: A spatial autocorrelation analysis on locations of waste reuse in the Netherlands using global and local Moran’s I. Frontiers in Built Environment, 8, 954642. https://doi.org/10.3389/fbuil.2022.954642
Uhlenberg, P. (2006). Migration. In L. S. Noelker, R. Schulz, K. Rockwood, & R. L. Sprott (Eds.), The encyclopedia of aging (4th ed., pp. 777–780). Springer.
Walker, K. (2016). Baby boomer migration and demographic change in US metropolitan areas. Migration Studies, 4(3), 347–372. https://doi.org/10.1093/migration/mnw012
Winkler, R., & Johnson, K. (2015). Migration signatures across the decades: Net migration by age in U.S. counties, 1950–2010. Demographic Research, 32, 1065–1080. https://doi.org/10.4054/demres.2015.32.38
Wu, R., & Wu, L. (2023). Migration choices of China's older adults and spatial patterns emerging therefrom (1995–2015). PLoS ONE, 18(8), e0290570. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0290570
Zaiceva, A. (2014). The impact of aging on the scale of migration. IZA World of Labor. https://wol.iza.org/articles/impact-of-aging-on-scale-of-migration/long
Zanjari, N., & Sadeghi, R. (2022). Measuring of Older Adults’ Well-being in Iran's Provinces Using AgeWatch Index. Salmand: Iranian Journal of Ageing, 16(4), 498-517. [In Persian]. http://dx.doi.org/10.32598/sija.2022.16.4.2814.1 
Zhang, X., Mu, L., & Shannon, J. (2021). The relationship between older adult migration and destination characteristics in Georgia. Applied Geography, 132, 102464. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2021.102464
تداوم و تغییر اجتماعی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 03 دی 1404

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار