طرّاحی الگوی مؤلفه‌های کیفیت زندگی سالمندان در پرتو تغییرات اجتماعی در ایران

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 استاد جامعه‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

3 استادیار گروه مدیریت و اقتصاد، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

زمینه و هدف: امروزه با تغییرات اجتماعی و فرهنگی در جوامع، کیفیت زندگی سالمندان به مثابه سازه‌ای چندوجهی مورد توجه محققان و پژوهشگران است. هدف از این پژوهش، طرّاحی الگوی مؤلفه‌های کیفیت زندگی سالمندان بر اساس تغییرات اجتماعی در ایران است.
 
روش و داده‌ها: روش تحقیق این مطالعه، فراترکیب می‌باشد. در این مطالعه، نتایج پژوهش‌های پیشین با روش فراترکیب مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. همچنین از سال 1382 تا 1400 به تعداد 21 مقاله برای تجزیه و تحلیل انتخاب شد.
 
یافتهها: با توجه به یافته‌های تحقیق طرّاحی الگوی کیفیت زندگی سالمندان در ایران شامل دو بُعد عینی و ذهنی می‌باشد. الگو طراحی شده مولفه‌های کیفیت زندگی سالمندان شامل دو مقوله و یازده زیرمقوله است که محققان  11 مفهوم و خبرگان 10 مفهوم را شناسایی کردند. در این بین هشت مفهوم مشترک بود.
 
نتیجهگیری: براساس نتایج تحقیق، بُعد عینی کیفیت زندگی سالمندان مؤلفه‌های عملکرد جسمی، دردهای بدن، سلامت عمومی، نقش فیزیکی و توانایی اقتصادی را در بر می‌گیرد. مؤلفه‌های بُعد ذهنی کیفیت زندگی سالمندان شامل شادابی و نشاط، سلامت روانی، هیجانات و احساسات، رضایت جنسی، رضایت از زندگی و کیفیت خواب است. بر اساس شناسایی مؤلفه‌های کیفیت زندگی، الگوی ارائه و اعتبارسنجی شد.
 
پیام اصلی: با توجه به روند روزافزون سالمندی جمعیت ایران در سال‌های آینده، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کلان در مورد کیفیت زندگی سالمندان به منظور بهبود کیفیت زندگی آنان ضرورت دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Designing a Model on Quality of Life Components for the Elderly based on Social Changes in Iran

نویسندگان [English]

  • Adel Sojoodi 1
  • Mohsen Niazi 2
  • Ali Farhadian 3
1 Ph.D. Candidate in Sociology of Iran’s Social Problems, University of Kashan, Kashan, Iran
2 Professor of Sociology, University of Kashan, Kashan, Iran
3 Assistant Professor of Management, University of Kashan, Kashan, Iran
چکیده [English]

Background and Aim: With the rise of social and cultural changes in societies, the quality of life of the elderly as a multifaceted structure has become of interest to researchers and scholars. The purpose of this study is to design a model on the quality of life's components for the elderly based on social changes in Iran.
 
Method and Data: The research method used in this study is meta-synthesis. In the present paper, 21 published articles between 2003-2021 were selected for inclusion in the analysis.
 
Findings: We designed a model on the quality of life components for the elderly in Iran which includes two objective and subjective dimensions. Our designed model includes two categories and eleven subcategories. Results of analysis show that the researchers identified 11 concepts and the experts identified 10 concepts, with 8 concepts in common for both cases.
 
Conclusion: The objective dimension of the quality of life of the elderly includes the components of physical function, body pains, general health, physical role and economic ability. The components of the subjective dimension of quality of life of the elderly include vitality, mental health, emotions, sexual satisfaction, life satisfaction and quality of sleep. The designed model was validated based on the identification of quality of life's components.
 
Key Message: In the coming years, the elderly population in Iran is increasing. Therefore, policymaking and macro planning regarding the quality of life of the elderly should lead to its improvement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quality of life
  • Elderly
  • Social changes
  • Meta-synthesis
  • Designing model
احمدی، فضل ا...، سالار، علیرضا، فقیه‌زاده، سقراط (1383). بررسی کیفیت زندگی سالمندان شهر زهدان. مجله حیات،10(3)، 67-61.
بابک، آناهیتا، دانش‌پژوه‌نژاد، پرنیان، داوری، سهیلا، عقدک، پژمان، پیرحاجی، امید، جهانگیری، پگاه (1395). بررسی کیفیت زندگی سالمندان تحت پوشش مراکز بهداشتی-درمانی استان اصفهان و ارتباط آن با افسردگی و شاخص تودة بدنی. مجله دانشکده پزشکی اصفهان،34(3)،892-885.
حاجی‌میرزا بابا، المیرا (۱۳۹۲). بررسی کیفیت زندگی سالمندان شهر تهران و عوامل مرتبط با آن (مطالعه موردی منطقه ۶). پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. گروه برنامه ریزی و رفاه اجتماعی. دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
حاجی‌هاشمی، زهرا، وامقی، روشنک، منتظری، علی، سهرابی، محمدرضا، اکبری کامرانی، احمدعلی (1392). بررسی مقایسه ای کیفیت زندگی در سالمندان شهری و روستایی. پایش،12(3)، 262-255.
حسینی‌نثار، مجید، زنجانی، حبیب‌اله، سی میرزایی، محمد، کلدی، علیرضا (1396). بررسی کیفیت زندگی سالمندان در استان گیلان و عوامل موثر بر آن. توسعه اجتماعی ایران، 10(1)، 88-75.
درویش‌پور‌کاخکی، علی، عابدسعیدی، ژیلا (1392). بررسی عوامل مرتبط با کیفیت زندگی وابسته به سلامت سالمندان شهر تهران. مجله دانشکده پرستاری و مامایی شهیدبهشتی،23(3)،16-8.
رجبی، محسن، جهانشیری، سمیه، کاشانی موحد، بهاره، رضایی‌حسین‌آبادی، حسین، حسینی شفیع‌آبادی، مصطفی، محمد قشقایی، افشان، بهرامی، علیرضا، منصوری، شعله (1396). سنجش کیفیت زندگی سالمندان شهر تهران و عوامل مرتبط با آن. پایش،16(4)،541-531.
رستم‌پور واجاری، منیر، امیر مظاهری، امیر مسعود، کاشانی، مجید (۱۳۹۹). مقایسه جامعه‌شناختی تاثیر سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی سالمندان و سنتی و مدرن (مورد مطالعه: سالمندان شهر رشت). مدیریت سرمایه اجتماعی، 7(4)،۶۱۱-۵۸۷.
رضوانی، محمدرضا، شکیبا، علیرضا، منصوریان، حسین (1387). ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی. رفاه اجتماعی،8(3)، 59-35.
رفعتی، نرگس، یاوری، پروین، محرابی، یدا... ، منتظری، علی (1384). کیفیت زندگی و عوامل موثر برآن در سالمندان 65 ساله و بالاتر ساکن در آسایشگاه خیریه کهریزک تهران. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی، 3(2)، 9-1.
زحمتکشان، نسرین، باقرزاده، راضیه، اکابریان، شرافت، یزدانخواه‌فرد، محمدرضا، میرزایی، کامران، یزدانپناه، سیامک، خرم رودی، رزیتا، غریبی، طیبه، کمالی دشت ارژنی، فرحناز، جمند، طیبه (1391). بررسی کیفیت زندگی و عوامل مرتبط با آن در سالمندان شهر بوشهر. مجله علوم پزشکی فسا، 2(1)، 58-53.
سادات میرسعیدی، زهره، افتخار اردبیلی، حسن (1393). بررسی کیفیت زندگی و متغیر‌های دموگرافیک موثر بر آن در سالمندان تحت پوشش مرکز بهداشت جنوب تهران. سالمند، 9(4)، 326-268.
سادات‌وحدانی‌نیا، مریم، گشتاسبی، آزیتا، منتظری، علی، مفتون، فرزانه (1384). کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی در سالمندان: مطالعه‌ای جمعیتی. پایش،4(2)، 120-113.
سالاری‌لک، شاکر، گرگین‌کرجی، لیدا، امیری، سعیده (1391). بررسی کیفیت زندگی سالمندان ساکن شهرستان کامیاران. مطالعات پزشکی، 24(1)، 29-24.
سهرابی، بابک، اعظمی، امیر، یزدانی، حمیدرضا (1390). آسیب‌شناسی پژوهش‌های انجام شده در زمینه مدیریت اسلامی با رویکرد فراترکیب. چشم‌انداز مدیریت دولتی، 6(2)، 24-9.
شمس‌الهی، سیمین، کفاشی، مجید (1392). عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر کیفیت زندگی شهروندان شهر تهران. پژوهش اجتماعی، 6(3)،181-161.
شهنازی، حسین، سبحانی، آمنه، چرکزی، عبدالرحمان (1397). بررسی ارتباط بین ابعاد مختلف سبک زندگی با کیفیت زندگی سالمندان. مجله علوم پزشکی سبزوار، 25(3)، 370-363.
صمدی طاری، مریم، جهانگیر، پانته (1397).پیش‌بینی کیفیت زندگی بر اساس طرحواره‌های ناسازگار و راهبردهای مقابله‌ای در بیماران مبتلا به بیماری ام اس مراجعه کننده به انجمن ام اس تهران. رویش روانشناسی، 7(28)،219-207.
عسگری، شهناز، شفیعی، حسن (1396). پیش‌بینی کیفیت زندگی سالمندان بر اساس انسجام درونی، ذهن آگاهی و هوش معنوی. پژوهش‌نامه روانشناسی مثبت، 3(3)، 74-61.
غفاری، غلامرضا، امیدی، رضا (۱۳۹۰). کیفیت زندگی (شاخص توسعه اجتماعی). تهران: نشر شیرازه.
فرخی، جواد (1386). کیفیت زندگی و عوامل مؤثر بر آن. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. گروه مددکاری اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
فرهادی، اکرم، فروغان، مهشید، محمدی، فرحناز (1390). کیفیت زندگی سالمندان روستایی: مطالعه‌ای در شهرستان دشتی استان بوشهر. سالمند، 6(2)،46-38.
فیروزجاه، بیژن (۱۳۹۵). بررسی کیفیت زندگی سالمندان ساکن در خانه و ساکن در سرای سالمندان. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. گروه مشاوره و توانبخشی. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
قادری، داود، مصطفایی، علی (1393). بررسی رابطة جهت‌گیری مذهبی و کیفیت زندگی در سالمندان مرد ساکن در خانه و ساکن در خانة سالمندان شهرستان تبریز. سالمند، 9(1)، 21-14.
کاکاوند، یونس (۱۳۹۵). بررسی عوامل اجتماعی فرهنگی مرتبط با کیفیت زندگی در بین سالمندان شهر کرمانشاه با تأکید بر ابعاد مختلف حمایت اجتماعی. پایان‌نامه دکترای. گروه علوم اجتماعی. دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
محمدی، رضا (۱۳۹۳). بررسی تطبیقی کیفیت زندگی سالمندان شهری و روستایی شهرستان زنجان. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. گروه برنامه ریزی و رفاه اجتماعی. دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
مختاری، مریضه، نظری، جواد (1389). جامعهشناسی کیفیت زندگی. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
موسوی، مرضیه، مصطفائی، اقدس (1390). تحلیل کیفیت زندگی سالمندان بازنشسته شهر تهران. برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 3(3)، 163-137.
ناصح، لادن، علی‌شیخی، رحیم، رفیعی، فروغ (1393). کیفیت زندگی سالمندان مقیم سراهای سالمندی و برخی عوامل مرتبط با آن. مجله پرستاری ایران، 27(87)، 78-67.
نجاتی، وحید، عشایری، حسن (1387). کیفیت زندگی مرتبط با سلامت در سالمندان شهرستان کاشان. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، 14(1)، 61-56.
نظرزاده، فرزانه (۱۳۸۸). مقایسه کیفیت زندگی زنان و مردان سالمند عضو کانون جهاندیدگان فدک. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد گروه مطالعات زنان. دانشکده ادبیات علوم انسانی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.
نیرومند، پوراندخت، رنجبر، محبوبه، سعدی، محمدرضا، امیرشاهی، میراحمد (1391). شناسایی و طبقه‌بندی مدل‌های کسب و کار موبایل مبتنی بر رویکرد فراترکیب. فصلنامه مدیریت فناوری اطلاعات، 4(1)، 201-179.
ودادهیر، ابوعلی (1389). فراترکیب نتایج واکاوی‌های کیفی و مطالعات فرهنگی، واقعیت یا توهم. برگ فرهنگ، 11(2)، 45-24.
هروی کریموی، مجیده، رژه، ناهید، منتظری، علی (1392). کیفیت زندگی سالمندان و تجربه سوء رفتار توسط اعضای خانواده. پایش، 12(5)، 488-479.
یزدانپور، فاطمه، سام‌آرام، عزت‌اله (1390). عوامل مرتبط با کیفیت زندگی سالمندان (شهرستان خمین). برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 3(6)، 63-45.
یوسفی افراشته، مجید، رضایی، شمسی(۱۴۰۰). معنویت و کیفیت زندگی در سالمندان نقش میانجی خودشفقت‌ورزی و احساس انسجام. فصلنامه روانشناسی پیری، 7(2)، 151- ۱۳۷.
Bandayrel, K., Wong, S. (2011). Systematic Literature Review of Randomized Control Trials Assessing the Dffectiveness of Dwelling Older Adults. Journal of Nutrition Education and Behavior, 43(4), 251-262.
Davidson, L. M. (2008). United States and Finnish Adolescents, petceptions of social support: Across-Cultural Analysis. School Psychology International. 28(1), 360-365.
Diener, E., & Seligman, M. E. P. (2004). Beyond Money: Toward an Economy of Well-Being. Psychological Science in the Public Interest, 5(1), 1–31. https://doi.org/10.1111/j.0963-7214.2004.00501001.x
Diener, Ed, & Scollon, C.N. (2003). Subjective Well-Being Is Desirable, but Not the Summum Bonum. Paper presented at the Workshop on Well-Being, Minneapolis, MN, USA. Online Available at: https://ink.library.smu.edu.sg/soss_research/912
Fayers P M, Machin D. (2000). Quality of Life Assessment, Analysis and Interpretation. John Willey, New York.
Finfgeld‐Connett D. (2006) Meta‐synthesis of presence in nursing, Journal of Advanced Nursing, 55(6), 708-714.
Giddens, A. Griffiths. S. (2006). Sociology. Fifth Edition, London: Politi Prees.
Gotay, C., Korn, L., Mccabe, M., Moore, T.D., Cheson, B. (1992). Quality-of-life assessment in cancer treatment protocols: research issues in protocol development. Journal of the National Cancer Institute, 84(4):76-101.
Hendry, F., & McVittie, C. (2004). Is quality of life a healthy concept? Measuring and understanding life experiences of older people. Qualitative health research, 14(7), 961–975. https://doi.org/10.1177/1049732304266738
Nilsson, J., Rana, A. K., & Kabir, Z. N. (2006). Social capital and quality of life in old age: results from a cross-sectional study in rural Bangladesh. Journal of aging and health, 18(3), 419–434. https://doi.org/10.1177/0898264306286198
Philips, D. (2006). Quality of life; Cocepts, Policy & Practice. London & New York.
Requena, F. (2010). Social capital, satisfaction and quality of life in the workplace. Social Indicators Research, 61(3), 331-360.
Sayin Kasar, K., & Karaman, E. (2021). Life in lockdown: Social isolation, loneliness and quality of life in the elderly during the COVID-19 pandemic: A scoping review. Geriatric Nursing  42(5), 1222–1229. https://doi.org/10.1016/j.gerinurse.2021.03.010
Shrestha, K, Ojha, S, Dhungana, S. Shrestha, S. (2020). Depression and its association with quality of life among elderly: An elderly home- cross sectional study. Journal of Neurology, Psychiatry and Brain Research, 38(3), 1- 4. https://doi.org/10.1016/j.npbr.2020.08.003
Sousa, L., & Lyubomirsky, S. (2001). Life satisfaction. In J. Worell (Ed.), Encylopedia of Women and Gender: Sex Similarities and Differences and the Impact of Society on Gender, (Vol. 2, pp. 667-676). San Diego, CA: Academic Press.
Testa, M. A., & Simonson, D. C. (1996). Assessment of quality-of-life outcomes. The New England journal of medicine, 334(13), 835–840. https://doi.org/10.1056/NEJM199603283341306
Ul Haq, Zia (2014). Adiposity and Subjective Well-being, PhD. Thesis, University of Glasgow.
United Nations (2019). Global Issues: Ageing, Online available at:  https://www.un.org/en/global-issues/ageing