دین در زندگی روزمرۀ ایرانیان: از مشروطه تا دوران حاضر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکترای انسان‌شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران و مدرس مدعو دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

زمینه و هدف: دین نقش مهمی در زندگی روزمره و فرهنگ مردم داشته است. به‌عبارت دیگر، دین راه و شیوۀ زندگی را به پیروانش می‌آموزد و پیروان با رعایت دستورالعمل‌های آن مرزهای هویتی و گروهی خود را از دیگر گروه‌ها مشخص می‌سازند. مقاله حاضر، با هدف بررسی اهمیت و نقش ارزش‌های دینی در زندگی روزمره و سبک زندگی ایرانیان از زمان انقلاب مشروطه تاکنون نگاشته شده است.
 
روش و دادهها: در پژوهش حاضر برای بررسی نقش دین در زندگی روزمرۀ مردم، رویکرد تاریخ فرهنگی به کار گرفته شده است. براساس این رویکرد، به مطالعه سفرنامه‌ها، خاطرات افراد و مدارک به جامانده از زمان مشروطه تا دوران حاضر پرداخته شد.
 
یافتهها: در مقاطعی از سلسله‌های قاجار و پهلوی، با وجود اعمال سیاست‌هایی از بالا، دین همواره در زیست-جهان مردم در حوزه‌های پوشش، تغذیه، باور به نذر و شفای بیماران نقش داشته است.  در دهه‌های اخیر، حضور دین در برخی از عرصه‌های زیست-جهان مردم کمرنگ‌تر شده است.
 
بحث و نتیجهگیری: جامعه با عرفی شدن زندگی روزمره و کاهش نقش برخی از احکام و اعتقادات دینی در سبک زندگی مردم و به‌ویژه جوانان مواجه گردیده است. با این وجود، بن‌مایه‌های دینی جامعه همچنان نفوذ نیرومندی در میان مردم دارند. به‌گونه‌ای که شخصیت‌های مذهبی (ائمه اطهار) هم‌چنان برای مردم ارزشمند هستند و مقدسات مورد احترام مردم هستند.
 
پیام اصلی: گرچه نشانه‌هایی از عرفی شدن در میان مردم مشاهده می‌شود اما همچنان دین‌باوری و احترام به مقدسات و ارزش‌های دینی در میان ایرانیان از نقش و اهمیت بالایی برخوردار است. حضور گستردۀ مردم در مراسم عزاداری ماه محرم، پیاده‌روی اربعین، جشن‌های مذهبی، تمایل به زیارت بقاع متبرکه نشانه‌هایی از اهمیت احترام به دین در زندگی روزمره و حیات مردم است. دین با تقویت انسجام اجتماعی در میان گروه ها و افراد مختلف، نقشی حیاتی در جامعه ایفا می کند و حفظ ارزش‌های دینی مشترک در جامعه حائز اهمیت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Religion in Everyday Life of Iranian People: From the Constitutional Revolution until Now

نویسنده [English]

  • Fariba Seddighi
Ph.D. in Anthropology, University of Tehran, Tehran, Iran & Lecturer, Department of Social Science, Yazd University, Yazd, Iran
چکیده [English]

Background and Aim: Religion has played an important role in people's daily life and culture. Religion teaches the way of life to its followers, and the followers define their identity and group boundaries from other groups by following its instructions. This paper aims to examine the significance and role of religious values in the everyday life of Iranians since the constitutional revolution in Iran.
 
Methods and Data: This research adopts a cultural history approach to explore the influence of religion on people's daily practices and behaviors. It relies on primary sources such as travelogues, logbooks, diaries, and historical documents from the constitutional revolution to the present day.
 
Findings: The results indicate that religion was a prominent aspect of people's daily life during the Qajar and Pahlavi eras. Religious teachings affected various domains of life such as clothing, food, drink, and health. However, since the 1980s, the role of religion in some areas of people's everyday life has declined.
 
Discussion and Conclusion: The society has witnessed a decrease in the adherence to some religious rules and beliefs among people, especially the youth. Nevertheless, the religious foundations of the society remain strong and influential. Religious values and symbols are still respected by most people, who participate in Muharram mourning ceremonies, religious festivals, and pilgrimages to holy shrines.
 
Key Message: Religious faith and reverence for sacred things and values remain widespread among Iranians, despite the decline of religion in some aspects of their lifestyle in recent decades. Many people participate in Muharram mourning ceremonies, religious festivals, and pilgrimages to holy shrines. Religion plays a vital role in society by fostering social cohesion among different groups and individuals. Therefore, it is important to uphold common religious values in the society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religion
  • Religious beliefs
  • Everyday life
  • Cultural history
  • Constitutional Revolution
احمدی، حمید (1383). ایران: هویت،ملیت، قومیت. تهران: مؤسسه تحقیقات و علوم انسانی.
اشرف، احمد (1395). دو مقاله از گراردو نیولی و شاپور شهبازی. هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی. (ترجمه و تدوین حمید احمدی). چاپ چهارم. تهران: نشرنی.
انسان‌‌شناسی تاریخی، تاریخ فرهنگی، تاریخ دسترسی:14/06/1401، https://anthropologyandculture.com.
آبراهامیان. یرواند (1378). ایران بین دو انقلاب: از مشروطه تا اتقلاب اسلامی. (ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس‌آوری، دکتر محسن مدیرشانه‌چی). چاپ دوم. تهران:نشر مرکز.
آبراهامیان، یرواند (1396). تاریخ ایران مدرن. (ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی). تهران: نشر نی.
برک، پیتر (1390). تاریخ فرهنگی. (ترجمۀ نعمت‌الله فاضلی)، مرتضی قلیچ. تهران: نشر پژوهشکده تاریخ اسلام
بلوشر، ویپرت فون (1363). سفرنامه بلوشر (گردش روزگار در ایران). (ترجمه کیکاوس جهانداری). چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی انتشارت خوارزمی.
بوی، فیونا (1394). مقدمهای بر انسانشناسی دین. (ترجمه مهرداد عربستانی). چاپ دوم. تهران: نشر افکار.
بیگدلو، رضا (1380). باستانگرایی در تاریخ معاصر ایران. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
پولاک، یاکوب ادوارد (1361). سفرنامه پولاک: ایران و ایرانیان. (ترجمه کیکاوس جهانداری). چاپ اول. تهران: سهامی انتشارات خوارزمی.
جکسن، ابراهم و. ویلیامز (1352). سفرنامه جکسن: ایران در گذشته و حال. (ترجمه منوچهر امیری و فریدون بدره‌ای). چاپ اول. تهران: سهامی انتشارت خوارزمی.
جهانبگلو، رامین (1379). ایران و مدرنیته گفتگوهایی با پژوهشگران ایرانی و خارجی در زمینه رویارویی ایران با دستاوردهای جهان مدرن. ترجمه گفتگوهای فرانسوی حسین سامعی. چاپ اول. تهران:نشر گفتار.
دلاوری، ابوالفضل (1383). شهر، هویت و سیاست در ایران معاصر. مجموعه مقالات هویت، ملیت، قومیت. تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
دورینگ، ژان (1383). موسیقی و عرفان (سنت اهل حق). (ترجمه سودابه فضائلی). آبادان: نشر پرسش. چاپ دوم.
رفیع‌پور، فرامرز (1384). توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحلیل مسائل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران. چاپ ششم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
زبیده، سامی. تاپر، ریچارد (1393). ما همانی هستیم که میخوریم: فرهنگهای آشپزی در خاورمیانه. (ترجمه معصومه ابراهیمی). چاپ اول. تهران: فرهامه.
سراج‌زاده، سیدحسین (1377). «نگرش‌ها و رفتارهای دینی نوجوانان تهرانی». نمایه پژوهش. سال دوم، شماره 7 و 8.
شایگان، داریوش (1378). آسیا در برابر غرب. چاپ سوم. تهران: نشر امیرکبیر.
شهری (شعری‌باف)، جعفر (1369). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم: زندگی و کسب و کار. چاپ دوم. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا. جلد چهارم.
شهری (شعری‌باف)، جعفر (1381). طهران قدیم. چاپ سوم. تهران: نشر معین. جلد دوم.
عربستانی، مهرداد (1379). «شکل‌گرایی و بی‌شکلی در دین‌ورزی: پژوهشی در دراویش قادری استان کرمانشاه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران: دانشکده علوم اجتماعی.
عربستانی، مهرداد (1387). تعمیدیان غریب: مطالعهای مردمشناختی در دینورزی صابئین مندائی ایران. چاپ دوم. تهران: نشر افکار.
عربستانی، مهرداد (1395). «هویت ملی و عرق ملی: لزوم نقد مکرر» در مجموعه جستارهایی در سرمایه اجتماعی در ایران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
فوران، جان (1380). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی. (ترجمه احمد تدین). چاپ سوم. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
کاتم، ریچارد (1383). ناسیونالیسم در ایران. (ترجمه احمد تدین). چاپ سوم. تهران: کویر.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1390). ایران، جامعه کوتاه مدت و سه مقاله دیگر. (ترجمه عبدالله کوثری). چاپ سوم. تهران: نشرنی.
کریم‌زاده، محمد (1389). «علل و عوامل شکل‌گیری گفتمان ناسیونالیسم در ایران(1320-1280)»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده علوم سیاسی: دانشگاه تهران.
کولویور رایس، کلارا (1383). زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان. (ترجمه اسدالله آزاد). چاپ اول. تهران: نشر کتابدار.
لاندگراف، سونیا (1376). عشق در نگاه دوم. (ترجمه علی جوادی). چاپ اول. تهران: نشرآباء.
ماسه، هنری (1387). معتقدات و آداب ایرانی از عصر صفویه تا دوره پهلوی. (ترجمه مهدی روشن ضمیر). چاپ اول. تهران: نشر شفیعی.
مستوفی، عبدالله (1371). شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه. چاپ سوم. تهران: نشر زوار. جلد اول.
مطهری، مرتضی (1366). مسئله حجاب. تهران: نشر صدرا.
مک‌کی، ساندار (1380).  ایرانیها: ایران، اسلام و روح یک ملت. (ترجمه شیوا رویگردان). چاپ اول. تهران: ققنوس.
موسی‌پور، ابراهیم (1395). دین زیسته و زندگی روزانه: پژوهشی در فرهنگ دینی مردم ایران از آغاز عصر صفوی تا پایان دوره قاجاری. چاپ اول. تهران: نشر پژوهشکده تاریخ اسلام.
نجمی، ناصر (1367). دارالخلافه طهران. تهران: انتشارات عطار
نجمی، ناصر (1373). تهران در گذر زمان، تهران: انتشارات گوتنبرگ
وریج‌کاظمی، عباس؛ فرجی، مهدی (1382). «عرفی‌شدن و زندگی روزمره». نامه علوم اجتماعی. شماره 21. صص 269-243.
وگت، کاری (1377). سفر به ایران. (ترجمه وحید صابری‌مقدم). چاپ اول. تهران: نشر کمیل.
هاکس، مریت (1371). ایران: افسانه و واقعیت، خاطرات سفر به ایران. (ترجمه محمدحسین نظری‌نژاد، محمدتقی اکبری، احمد نمایی). چاپ دوم. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
هلمز، سینتیا (1370). خاطرات همسر سفیر. (ترجمه اسماعیل زند). چاپ اول. تهران: نشر البرز.
Fischer, M. & Munson, H. (1988). Islam and Revolution in the Middle East. New Haven and London: Yale University Press.