عوامل جمعیت‌شناختی، اقتصادی و اجتماعی مرتبط با وضعیت افراد بی‌همسر بر اثر طلاق در ایران: یک مدل دوسطحی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری جمعیت‌شناسی،دانشگاه آزاد اسلامی (واحد علوم و تحقیقات)، تهران، ایران.

2 دانشیار جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

3 استادیار گروه آمار زیستی، دانشکده علوم پزشکی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

زمینه و هدف: یکی از ابعاد مهم تغییرات جهانی خانواده در دوران معاصر، افزایش وقوع طلاق است. به‌منظور شناخت بهتر دلایل طلاق، لازم است عوامل طلاق در سطوح خرد و کلان مورد مطالعه قرار گیرند. این مطالعه با هدف بررسی تأثیر متغیرهای جمعیت‌شناختی، اقتصادی و اجتماعی بر وضع تأهل (دارای همسر در برابر بی‌همسر به‌دلیل طلاق) و محاسبه احتمال طلاق، به بررسی در دو سطح فرد و استان پرداخته است.
 
روش و داده‌ها: پژوهش با استفاده از داده‌های سرشماری‌های 1355 تا 1395، طرح آمارگیری نیروی کار، هزینه و درآمد خانوار، گذران وقت و داده‌های ثبت احوال کشور انجام گرفت. در سطح اول تحلیل که دربرگیرنده متغیرهای سطح خرد است، 25163 زن و 18633 مرد به صورت نمونه تصادفی سیستماتیک از فایل 2 درصد سرشماری 1395 انتخاب شدند. در سطح دوم که هدف بررسی متغیرهای کلان در سطح استان‌هاست، تحلیل‌ها برای 31 استان کشور محاسبه شد.
 
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که با افزایش سن، باسوادبودن، غیرفعال‌بودن و داشتن مالکیت واحد مسکونی نوع سایر احتمال طلاق مردان افزایش می‌یابد، اما با سرپرست‌بودن و داشتن تحصیلات عالی احتمال طلاق در مردان کاهش می‌یابد. شهری بودن، باسواد بودن، درحال تحصیل بودن و داشتن فرزند، احتمال طلاق در زنان را افزایش می‌دهد. در سطح استان، نسبت جنسی احتمال طلاق مردان و نسبت شهرنشینی احتمال طلاق زنان را افزایش می‌دهد. 
 
بحث و نتیجه‌گیری: برپایه نتایج، ترکیب متغیرهای سطح خرد و کلان می‌تواند بر روی بسیاری از نتیجه‌گیری‌های مرتبط با علّت طلاق تأثیر بگذارد. گرچه بیشتر مطالعات مربوط به طلاق در سطح فرد صورت می‌گیرد، باید به تأثیرگذاری محیط زندگی افراد در تصمیم آنان به طلاق توجه بیشتری کرد.
 
پیام اصلی: غالب مطالعات در حوزه طلاق در سطح فرد صورت می‌گیرد و اندکی از آنان فقط در سطح متغیرهای کلان استانی بررسی شده‌اند. در این مطالعه نشان دادیم که برای  درک بهتر عوامل طلاق باید به عوامل فردی و متغیرهای کلان محل زندگی افراد، باهم مورد مطالعه واقع شوند.  

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Demographic, Economic and Social Correlates of Divorce in Iran: A Multi-level Analysis

نویسندگان [English]

  • Fariba Sadat Banihashemi 1
  • Maliheh Alimondegari 2
  • Mohammad Gholami-Fesharaki 3
1 Ph.D. in Demography, Department of Demography, Faculty of Humanities, Islamic Azad University (Science and Research Branch), Tehran, Iran
2 Associate Professor of Demography, Department of Social Sciences, Yazd University, Yazd, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Biostatistics, Faculty of Medical Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Background and Aim: One of the most important aspects of global family changes in modern times is the increasing divorce rates. Divorce has various determinants at both the micro and macro levels. This study aims to examine how demographic, economic, and social factors affect marital status (i.e. married versus divorced) in Iran, and to estimate the probability of divorce at the individual and provincial levels using multilevel models.
 
Methods and Data: Census data from 1976 to 2016, Labor Force Survey, Household Income and Expenditure Survey, Time Use Survey, and Civil Registration data were used for the analysis. For individual-level analysis, 25,163 women and 18,633 men were selected using systematic random sampling from the 2% file of the 2016 Census. At provincial-level, analysis was conducted for 31 provinces in the country were included.
 
Findings: The findings show that age, illiteracy, inactiveness and living in a residential unit of other types increase the probability of divorce for men; however, being the head of household and having a higher education decrease divorce for men. Moreover, residing in a city, illiteracy, education and having children increase the probability of divorce for women. At the provincial level, the sex ratio increases the probability of divorce for men and the ratio of urbanization increases the probability of divorce for women.
 
Conclusion: The results suggest that micro and macro level variables have a combined effect on divorce outcomes. Although most of the studies on divorce are done at the individual level, more attention should be paid to the influence of people's living environment on their decision to divorce.
 
Key Message: Most of the studies in the field of divorce are done at the individual level. Few of them have been investigated only at the level of macro-provincial variables. In this study, we showed that in order to better understand the factors of divorce, individual factors and the macro variables should be studied together.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Multilevel models
  • Employment
  • Higher education
  • Head of household
  • Sex ratio
  • Divorce probability

مراجع

اخوان‌تفتی، مهناز (1382). پیامدهای طلاق در گذار از مراحل آن، مطالعات زنان،  1(3)، 152-125.
آزادارمکی، تقی (1389). جامعه‌شناسی خانواده ایرانی، تهران: سمت.
باقری، ریحانه (1388). بررسی علل و عوامل طلاق و جدایی در ایران. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد جمعیت‌شناسی، دانشگاه تهران: دانشکده علوم اجتماعی.
حاتمی‌نژاد، حسین؛ اشنویی، امیر و سمیه خادمی (1394). تحلیل فضایی رابطه شهرنشینی و طلاق در استا‌ن‌های کشور. مطالعات محیطی هفت حصار.  3(11)، 50-45.
حیاتی، مژگان و شهلا سلیمانی (1397). پیامدهای طلاق برای فرد مطلقه: یک مطالعه کیفی. رویش روانشناسی، 7(11)،288-273.
درگاهی، حسن؛ قاسمی، مجتبی و امین بیرانوند (1397). عوامل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بر طلاق در ایران با تأکید بر ادوار تجاری، آموزش و اشتغال زنان. اقتصاد و الگوسازی. 9(4)، 120-95.
رحمانی، نرگس؛ قسیمی، میترا؛ محتشمی، جمیله؛ علوی مجد، حمید و فریده یغمایی (1388).علل روانی، اجتماعی و اقتصادی طلاق از دیدگاه متقاضیان طلاق دادگاه‌های خانواده تهران، 86-1385. دنا. 4(3 و4)، 14-1.
رحیمی، حسین (1379). بررسی عوامل طلاق در استان خراسان. جمعیت. 8(33 و 34)، 112-100.
ساروخانی، باقر (1389). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده، سروش، تهران.
سازمان ثبت احوال کشور (1398). سالنامه آماری کشور.
شیخی، محمدتقی (1380). جامعه‌شناسی زنان و خانواده، تهران: شرکت سهامی انتشار.
شیرزاد، جلال و امیرمحمّد کاظمی‌فر (1383). مطالعات همه‌گیرشناسی زوجین در حال طلاق ارجاعی به اداره کل پزشکی قانونی استان همدان در سال 1379. پزشکی قانونی.  36، 212-207.
صادقی، رسول (1395). عوامل اقتصادی-اجتماعی مؤثر بر طلاق جوانان در ایران. مطالعات راهبردی ورزش و جوانان. 32، 22-1.
صالح‌صدق‌پور، بهرام (1377). بررسی عواملی که منجر به اختلاف خانوادگی و طلاق می‌شود. اصلاح و تربیت، 4(39)، 30-26.
طاهری‌بنچناری، رویا؛ آقاجانی‌مرساء، حسین و کلدی، علیرضا (1397). واکاوی پدیده طلاق، ریشه‌ها و پیامدها در شهر تهران1395. بررسی مسائل اجتماعی ایران، 9(2)، 164-139.
طباطبایی، جعفر (1383). بررسی طلاق و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در شهرستان بیرجند. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد پژوهشکده خانواده، دانشگاه شهید بهشتی.
عباسی‌شوازی، محمّدجلال و صادقی، رسول (1384). قومیت و الگوهای ازدواج در ایران. پژوهش زنان. 3(1)، 47.
عسکری‌ندوشن، عباس؛ شمس‌قهفرخی، مهری و شمس قهفرخی، فریده (1398). تحلیلی از مشخصه‌های اقتصادی-اجتماعی مرتبط با طلاق در ایران، پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران 8(2)، 16-1.
عسگری‌باغمیانی، اشرف و سیدرضا جوادیان (1396). فشار مضاعف زندگی، پیامد اصلی طلاق در زنان، یک مطالعه کیفی، تحقیقات کیفی در علوم سلامت. 6(4)، 436-427.
عسگری، حشمت الله و بهروز بادپا (1391). اثر نوسانان موقت و پایدار درآمد خانوار در ایران. اقتصاد مقداری، 9(3)، 85-61.
على‌مندگاری، ملیحه (1393). نگرش نسبت به طلاق و عوامل مؤثر بر آن در بستر گذار دوم جمعیتی: مطالعه‌ای در شهر تهران، رساله دکتری جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی: دانشگاه تهران.
على‌مندگاری، ملیحه؛ قاضی‌طباطبائی، محمود و ساداتی، سیدمحمّد (1395). آزمون مدل نظری-مفهومی تمایل زوجین به طلاق در شهر تهران. مطالعات جمعیتی، 1(1)، 93-61.
عیسی‌زاده، سعید؛ بلالی، اسماعیل و علی‌محمّد قدسی (1390). بررسی ارتباط بیکاری و طلاق در ایران طی دوره 1385-1345، کار و جامعه. 130 و 131، 52-41.
غلامی‌فشارکی، محمّد (1392). تحلیل بیزی چندسطحی با استفاده از توزیع تی چوله و کاربرد آن در داده‌های پزشکی. رساله دکتری دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
فروتن، یعقوب (1394). پیامدهای هویتی تحوّلات جمعیتی و نهاد خانواده از ایران. نامه هویت. 2، 38-31.
فروتن، یعقوب و میرزائی، سمیه (1395). نگرش به طلاق و تعیین‌کننده‌های آن در ایران. مطالعات جمعیتی، 1(2)، 225-193.
فلاحی، محمّدعلی و دلدار، فائزه (1395). بررسی عوامل مؤثر بر طلاق استان‌های ایران با تأکید بر عوامل اقتصادی، فصلنامه فرهنگی- تربیتی زنان و خانواده، 10(34)، 155-135.
قادرنیا، کوهسار (1391). بررسی عوامل مؤثر بر گرایش زوجین به طلاق و علل آن در شهر تهران، سال 1391. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز.
کارشکی، حسین و حاجی‌نژاد، زهرا (1398). مقدّمه‌ای بر مدل‌سازی خطی سلسه مراتبی. تهران: انتشارات آوای نور.
کاظمی پور، شهلا (1387). روش‌های مقدماتی تحلیل جمعیت. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
کلانتری، عبدالحسین؛ روشنفکر، پیام و جواهری، ج. (1390). آثار و پیامدهای طلاق؛ مرور نظام‌مند تحقیقات انجام شده در ایران با تأکید بر ملاحظات جنسیتی 1390- 1376. زن در توسعه و سیاست، 9(3)، 132-111.
کلانتری، عبدالحسین و روشنفکر، پیام (1393). طلاق در ایران. انتشارات جامعه شناسان. تهران.
محمودیان، حسین و خدامرادی، حسام (1389). بررسی رابطه طلاق و توسعه اقتصادی و اجتماعی در شهرستان‌های کشور سال 1385. مطالعات امنیت اجتماعی. 1(23)، 41-13.
محمودیان، حسین (1383). سن ازدواج در حال افزایش: بررسی عوامل پشتیبان، نامه علوم اجتماعی(24)، 53-27.
مرکز آمار ایران (1395)، چکیده نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی. تهران: مرکز آمار ایران.
مرکز آمار ایران (1395)، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران: مرکز آمار ایران.
ملتفت، حسین و حبیب احمدی (1387). بررسی عوامل مؤثر بر گرایش زوجین به طلاق؛ مطالعه موردی شهرستان داراب، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران،  3(5)، 168- 152.
موسایی، میثم. مهرگان، نادر، گرشاسبی فخر، سعید (1388). تأثیر سواد، شهرنشینی، هزینه خانوار و درآمد و توزیع آن بر نرخ طلاق در ایران- یک تحلیل سری زمانی، جامعه‌شناسی ایران، 10(4)، 21-3.
میراحمدی زاده، علیرضا؛ نخعی امرودی، نوذر؛ طباطبایی، سیدحمیدرضا. و شفیعیان، رامین (1382). رضامندی زناشویی و تعیین عوامل تأثیرگذار بر آن در شیراز، روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، 32، 63-56.
نصراللهی، زهرا؛ غفاری گولک، مرضیه و پروا، علی‌اکبر (1392). عوامل تعیین‌کننده طلاق در ایران با تأکید بر عوامل اقتصادی. مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان. 11(4)، 186-165.
نظری‌فر، محسن؛ سودانی، منصور؛ خجسته‌مهر، رضا و حمید فرهادی‌راد (1396). تبیین عوامل مؤثر در سازگاری پس از طلاق در زنان مطلقه: یک پژوهش کیفی. تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 6(4)، ۴۷۷-۴۹۲.
نظری، ساره (1394). بررسی آثار و پیامدهای طلاق بر خانواده و جامعه. کنفرانس سالانه رویکردهای نوین پژوهشی در علوم انسانی. تهران: موسسه ایده پرداز پایتخت ویرا.
واعظی، کیمیا (1397). راهبردهای مقابله‌ای زنان با شرایط پس از طلاق. پژوهش‌های مشاوره، 17(68)، ۱۷۲-۱۹۱.
Abbasi-Shavazi, M. J., Mcdonald, P., & Hosseini-Chavoshi, M. (2009). Revolution and Reproduction: The Fertility Transition in Iran. Springer.
Allen, D. W. (1998). No-fault divorce in Canada: Its cause and effect. Journal of Economic Behavior & Organization, 37(2), 129–149. https://doi.org/10.1016/s0167-2681(98)00080-8
Becker, G. S., Landes, E. M., & Michael, R. T. (1977). An economic analysis of marital instability. The Journal of Political Economy, 85(6), 1141–1187. https://doi.org/10.1086/260631
Blossfeld, H.-P., De Rose, A., Hoem, J., & Rohwer, G. (1993). Education, modernization, and the risk of marital disruption: Differences in the effect of women’s educational attainment in Sweden, West Germany and Italy. Stockholm Research Reports in Demography, 76.
Booth, A., Johnson, D. R., White, L. K., & Edwards, J. N. (1986). Divorce and marital instability over the life course. Journal of Family Issues, 7(4), 421–442. https://doi.org/10.1177/019251386007004006
Bumpass, L. L., Martin, T. C., & Sweet, J. A. (1991). The impact of family background and early marital factors on marital disruption. Journal of Family Issues, 12(1), 22–42. https://doi.org/10.1177/019251391012001003
Burgess, S., Propper, C., & Aassve, A. (2003). The role of income in marriage and divorce transitions among young Americans. Journal of Population Economics, 16(3), 455–475. https://doi.org/10.1007/s00148-003-0124-7
Cheng, Y.-H. A. (2016). More education, fewer divorces? Shifting education differentials of divorce in Taiwan from 1975 to 2010. Demographic Research, 34, 927–942. https://doi.org/10.4054/demres.2016.34.33
Cherlin, A. J. (1992). Marriage, Divorce, Remarriage. Harvard University Press.
Conger, R. D., Elder, G. H., Lorenz, F. O., Conger, K. J., Simons, R. L., Whitbeck, L. B., Huck, S., & Melby, J. N. (1990). Linking economic hardship to marital quality and instability. Journal of Marriage and the Family, 52(3), 643. https://doi.org/10.2307/352931
Davis, K. (1984). Wives and work: The sex role revolution and its consequences. Population and Development Review, 10(3), 397. https://doi.org/10.2307/1973512
Diekmann, A. (1992). Sex-Ratio, divorce, and labor force participation - an analysis of international aggregate data. In G. Haag (Ed.), Economic Evolution and Demographic Change. Lecture Notes in Economics and Mathematical Systems (Vol. 395, pp. 283–293). Springer, Berlin, Heidelberg.
Dommaraju, P. (2016). Divorce and separation in India: Divorce and separation in India. Population and Development Review, 42(2), 195–223. https://doi.org/10.1111/j.1728-4457.2016.00127.x
Gautier, P. A., Svarer, M., & Teulings, C. N. (2009). Sin city? Why is the divorce rate higher in urban areas? The Scandinavian Journal of Economics, 111(3), 439–456. https://doi.org/10.1111/j.1467-9442.2009.01571.x
Goldscheider, F. K., & DaVanzo, J. (1985). Living arrangements and the transition to adulthood. Demography, 22(4), 545–563. https://doi.org/10.2307/2061587
González, L., & Viitanen, T. K. (2009). The effect of divorce laws on divorce rates in Europe. European Economic Review, 53(2), 127–138. https://doi.org/10.1016/j.euroecorev.2008.05.005
Good, W. (1963). World Revolution and Family Patterns. World Revolution and Family Patterns.
Guttentag, M., & Secord, P. F. (1983). Too many women? The sex ratio question. SAGE Publications.
Hansen, M. N. (1995). Class and Inequality in Norway 1950-1990, Number 95:15 in Reports. Oslo: Institute for Social Research.
Hellerstein, J. K., & Morrill, M. S. (2011). Booms, busts, and divorce. The B.E. Journal of Economic Analysis & Policy, 11(1). https://doi.org/10.2202/1935-1682.2914
Hewitt, B. (2008). Marriage breakdown in Australia: Social correlates, gender and initiator status. SSRN Electronic Journal. https://doi.org/10.2139/ssrn.1703266
Huber, J., & Spitze, G. (1988). Trends in Family Sociology. SAGE Publications.
Jacquet, S. E., & Surra, C. A. (2001). Parental divorce and premarital couples: Commitment and other relationship characteristics. Journal of Marriage and the Family, 63(3), 627–638. https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2001.00627.x
Jalovaara, M. (2003). The joint effects of marriage partners’ socioeconomic positions on the risk of divorce. Demography, 40(1), 67. https://doi.org/10.2307/3180812
Jayakody, R., Thornton, A., & Axinn, W. (2007). International Family Change Ideational Perspectives. New York: Taylor & Francis Group, LLC.
Kalmijn, M., De Graaf, P. M., & Poortman, A.-R. (2004). Interactions between cultural and economic determinants of divorce in the Netherlands. Journal of Marriage and the Family, 66(1), 75–89. https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2004.00006.x
Lyngstad, T. H. (2004). The impact of parent’s and spouses’ education on divorce rates in Norway. Demographic Research, 10, 121–142. https://doi.org/10.4054/demres.2004.10.5
Macaulay, C. (1974). Letters on Education With Observations on Religious and Metaphysical Subjects. New York: Garland Publishing.
McLanahan, S., & Bumpass, L. (1988). Intergenerational consequences of family disruption. American Journal of Sociology, 94(1), 130–152. https://doi.org/10.1086/228954
Murinkó, L. (2019). Housing consequences of divorce and separation in a “super home ownership” regime: The case of Hungary. Demographic Research, 40, 975–1014. https://doi.org/10.4054/demres.2019.40.34
Nunley, J. M., & Seals, A. (2010). The effects of household income volatility on divorce: The effects of household income volatility on divorce. American Journal of Economics and Sociology, 69(3), 983–1010. https://doi.org/10.1111/j.1536-7150.2010.00731.x
Odwyer, L. M. (2002). Extending the application of multilevel modeling to data from TIMSS. In A. E. Beation (Ed.), Secondary analysis of TIMSS data (pp. 359–373). Kluwer.
Oppenheim Mason, K., & Jensen, A. (1995). Gender and Family Change in Industrialized Countries. Clarendon Press.
Raymo, J. M., Fukuda, S., & Iwasawa, M. (2013). Educational differences in divorce in japan. Demographic Research, 28, 177–206. https://doi.org/10.4054/demres.2013.28.6
Rowland, D. T. (2012). Population aging: the transformation of societies (Vol. 13). Springer Science & Business Media.
South, S. J., & Lloyd, K. M. (1995). Spousal Alternatives and Marital Dissolution. American Sociological Review, 60(1), 21. https://doi.org/10.2307/2096343
Teachman, J. D. (2002). Childhood living arrangements and the intergenerational transmission of divorce. Journal of Marriage and the Family, 64(3), 717–729. https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2002.00717.x
Vanassche, S., Corijn, M., & Matthijs, K. (2015). Post-divorce family trajectories of men and women in Flanders. Demographic Research, 32, 859–872. https://doi.org/10.4054/demres.2015.32.31
Weitzman, J. L. (1985). The Divorce Revolution: The Unexpected Social and Economic Consequences for Women and Children in America. Free Pres.
White, L. (1994). Coresidence and leaving home: Young adults and their parents. Annual Review of Sociology, 20(1), 81–102. https://doi.org/10.1146/annurev.so.20.080194.000501
Zeng, Y., Schultz, T. P., Deming, W., & Danan, G. (2002). Association of Divorce with Socio- demographic Covariates in China, 1955-1985: Event History Analysis Based on Data Collected in Shanghai, Hebei, and Shaanxi. Demographic Research, 7, 407–432.
تداوم و تغییر اجتماعی
دوره 2، شماره 1
خرداد 1402
صفحه 199-224

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار