سلامت جسمی و روانی سالمندان در بستر گذار ساختار سنی جمعیت:‌ مطالعه‌ای در شهرستان خرم‌آباد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جمعیت‌شناسی، مؤسسۀ تحقیقات جمعیت کشور، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد جمعیت‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران مرکز، تهران، ایران

چکیده

مقدمه و هدف: ‌با توجه به روند رو به رشد جمعیت سالمندان و چشم‌انداز در حال تغییر وضعیت سالمندی جمعیت در ایران، شناخت عوامل مؤثر بر سلامت این قشر، به‌طور روزافزونی اهمیت خواهد یافت. این مقاله، با هدف مطالعه ویژگی‌های اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر بر سلامت جسمی و روانی سالمندان ساکن در شهرستان خرم‌آباد انجام شده است.
 
روش و داده‌ها: داده‌های مطالعه از یک پیمایش مقطعی در نمونه 379 نفری از سالمندان 60 ساله و بیشتر ساکن در شهرستان خرم‌آباد بدست آمد. با استفاده از پرسشنامه محقق‌ساخته و بهره‌گیری از پرسشنامه استاندارد کیفیت زندگی (WHOQOL-SF36, 26)، اطلاعات مورد نیاز گردآوری شد.
 
یافتهها: میانگین شاخص سلامت جسمی 3/29 و سلامت روانی 1/22 بدست آمد. بیماری‌های قلبی عروقی و آرتروز از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که سالمندان بدان‌ها مبتلا هستند. سطح تحصیلات، سن، تعداد فرزندان، و جنسیت از عوامل تأثیرگذار بر سلامت هستند. با افزایش تعداد فرزند، سطح سلامت جسمی سالمندان کاهش، اما سلامت روانی آن‌ها افزایش می‌یابد. در واقع، فرزندان همچنان به‌عنوان یکی از منابع حمایتی در سنین سالمندی محسوب می‌‌شوند. سلامت جسمی و روانی نیز بر یکدیگر تأثیرگذارند. برخورداری از سطح سلامتی بهتر در هرکدام از این دو بُعد، وضعیت سلامتی بعد دیگر را ارتقا می‌بخشد.
 
بحث و نتیجهگیری: با توجه به عوامل متعدد تأثیرگذار بر سلامت سالمندان، تجربة دوران سالمندی برای گروه‌های مختلف اجتماعی متفاوت خواهد بود. از منظر سیاست‌گذاری، اتخاذ یک رویکرد فردمحور برای درک وضعیت سالمندان و حداکثرکردن فرصت‌ها در طول چرخه زندگی برای بهره‌مندی از سالمندی سالم ضروری است.
 
پیام اصلی: پیش‌بینی روند تغییرات آینده جمعیتی ایران نشان می‎دهد که در اثر گذار ساختار سنی جمعیت، سهم افراد سالمند در جمعیت روبه فزونی خواهد بود. سالمندان از جنبه‌های مختلف اجتماعی-اقتصادی و بهداشتی (مانند وضعیت اقتصادی، وضعیت تاهل، الگوهای بیماری و نیاز به مراقبت‌های بهداشتی) از بقیه افراد جامعه متمایز هستند. بنابراین، اطمینان از کیفیت زندگی خوب سالمندان و نگاهی ویژه به مقوله سلامت دوران سالمندی در چشم‌انداز سیاستی بلند‌مدت کشور ضروری است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Physical and Mental Health Status of the Elderly in the Context of Age Structural Transition: A Study in Khorramabad, Iran

نویسندگان [English]

  • Hajiieh Bibi Razeghi Nasrabad 1
  • Fariba Rashidi 2
1 Associate Professor in Demography, National Institute for Population Research, Tehran, Iran
2 MA in Demography, Department of Sociology, Islamic Azad University (Central Tehran Branch), Tehran, Iran
چکیده [English]

Background and aim: The increasing number and changing profile of the elderly population in Iran require identifying the factors that influence their health status. This paper aims to study the social, demographic and economic characteristics that affect the physical and mental health of the elderly living in Khorramabad city, Iran.
 
Data and Method: Data were obtained from a cross-sectional survey of 379 elderly people aged 60 and over living in Khorramabad. A survey questionnaire and a standard quality of life questionnaire (WHOQOL-SF36, 26) were used to collect the required information.
 
Findings: The mean index of physical health was 29.27 and the mean index of mental health was 22.12. The most common diseases among elderly people were arthritis and cardiovascular diseases. Education, age, number of children, and gender were factors that could affect the health status of the elderly. Findings show that with the increase in the number of children, the level of physical health of the elderly decreases, but their mental health increases. In fact, children are still considered as one of the sources of familial support in old age. Physical and mental health also affect each other. Having a better health level in either dimension improves the health status in the other dimension.
 
Conclusion: The experiences of aging are different for different social groups due to various factors affecting the health status of the elderly. From a policy-making perspective, it is necessary to adopt an individual-centered approach to understand the situation of the elderly and maximize opportunities throughout the life cycle to achieve healthy aging.
 
Key Message: Population projections show that following the age-structural transition of Iran's population, the share of elderly people in the population will increase in the coming years. The elderly people differ from the rest of society in various socio-economic and health aspects (including their economic status, marital status, disease patterns, and the need for health care). Therefore, it is necessary to ensure a good quality of life for the elderly with a special focus on their health status and social care in the long-term social policies of the country.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mental health
  • Physical health
  • Elderly
  • Determinants of the health
  • Khorramabad
 بابانژاد، مهران؛ شکوهی، شبنم؛ دلپیشه، علی؛ احمدی، نایبعلی (1391). «بررسی وضعیت اقتصادی اجتماعی سالمندان استان ایلام»، مجله پژوهشی دانشکده پزشکی، 37(2)، 125-133.
باقری، آرزو؛ سعادتی، مهسا؛ زنجری، نسیبه؛ شباک، اشکان (1401). «بررسی عوامل مؤثر بر خودارزیابی سلامت سالمندان شهر تهران با استفاده از مدل معادله ساختاری تعمیم‌یافته». اپیدمیولوژی ایران، 18‌(1)، 45-58.
پوررضا، ابولقاسم؛ خیبری نعمتی، رقیه ( 1385). «اقتصاد بهداشت و سالمندی»، سالمندی ایران، 1(2)، 87-80.
حاتمی، حسین؛ رضوی سید منصور؛ افتخار اردبیلی، حسن؛ مجلسی، فرشته و همکاران (1385). کتاب جامع بهداشت عمومی، تهران دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی.
حاجی‌هاشمی زهرا، وامقی روشنک، منتظری علی، سهرابی محمدرضا، علی اکبری کامرانی احمد (1392). «بررسی مقایسه‌ای کیفیت زندگی در سالمندان شهری و روستایی»، پایش، 12(3)، 255-262
حبیبی سولا، عقیل؛ نیکپور، صغری؛ سیدالشهدائی، مهناز؛ حقانی، حمید (1384). «بررسی رفتارهای ارتقاءدهنده سلامت و عوامل مرتبط در سالمندان منطقه غرب تهران»، فصلنامه پرستاری ایران، 19(47):‌ 36-29.
رازقی نصرآباد، حجیه‌بی‌بی؛ علی‌مندگاری، ملیحه؛ رضوانیان، زینب (1399). «تعیین‌کننده‌های جمعیتی-اجتماعی و اقتصادی سالمندی فعال در بین بازنشستگان برخی اداره‌های دولتی شهرستان بابل». پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 9(4)، 76-51
ﺳﺎراﻓﻴﻨﺪ ادوارد (1384). روان‌شناسی سلامت، (ترجمه گروهی از مترجمان (زیر نظر الهه میرزایی)) تهران: انتشارات رشد.
سجودی، عادل؛ نیازی، محسن؛ فرهادیان، علی. (1401). «طرّاحی الگوی مؤلفه‌های کیفیت زندگی سالمندان در پرتو تغییرات اجتماعی در ایران»، تداوم و تغییر اجتماعی، 1(۱)، 200-185.
سعید، مژگان؛ مکارم، اصغر؛ خانجانی، سعید؛ بختیاری، وحید (1398). «مقایسه سلامت اجتماعی و کیفیت زندگی در دو گروه سالمندان مقیم و غیرمقیم آسایشگاه‌های سالمندی تهران». سالمند، 14(2)، 178-187.
سیف‌زاده، علی (1394). «بررسی سلامت اجتماعی سالمندان و عوامل مرتبط با آن (مطالعه موردی شهر آذرشهر)». فصلنامه پرستاری سالمندان. 1(4)، 95-106.
علیزاده، مهتاب، فخرزاده، حسین؛ شریفی، فرشاد؛ زنجری، نسیبه؛ قاسمی، سیامک (1392). «بررسی مقایسه‏ای شاخص‏ها‏ی سلامت سالمندان در دوگروه سنی ۶۴-۶۰ و ۶۹-۶۵ سال در شهرتهران». دیابت و متابولیسم ایران، 13 (1)، 50-61.
 علیزاده، مهتاب؛ میتوس مارک؛ زکیا، حسین (1388). «بررسی سلامت جسمی و روانی و میزان استفاده از خدمات و مراقبت‌های سالمندی در بین سالمندان ایرانی مقیم سیدنی در کشور استرالیا»، پایش، 9(4)، 15-26
فکور، هدی؛ زردشت، رقیه؛ قنبری‌مقدم، اکرم؛ محمدی، مجتبی (1399). «ارزیابی جامع ابعاد سلامت سالمندان مقیم منزل و سالمندان مقیم مراکز نگهداری در شهر سبزوار». نوید نو، 23(76)، 72-83
کاوه فیروز، زینب (1390). «بررسی ساختارهای جمعیتی اجتماعی تأثیرگذار بر کیفیت زندگی سالمندان شهر تهران» پایان نامه دکترای جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی.
کلدی، علیرضا؛ اکبری‌کامرانی، احمدعلی؛ فروغان، مهشید (1382). « مسائل و مشکلات جسمانی، اجتماعی و روانی سالمندان منطقه 13 تهران » رفاه اجتماعی، 4(14)، 273-299.
کوششی، مجید؛ خسروی، اردشیر؛ علیزاده، مهتاب؛ ترکاشوند، محمد؛ آقایی، نازنین (1392). «سالخوردگی جمعیت در ایران (ویژگی‌های جمعیتی و اجتماعی اقتصادی و چالش‌های پیشرو)». طرح پژوهشی اجرا شده در صندوق جمعیت سازمان ملل در ایران.
گروسی، سعیده؛ صافی‌زاده، حسین؛ صمدیان، فاطمه (1391). «سالمندان و حمایت‌های اجتماعی و کیفیت زندگی: مطالعه موردی در کرمان». مجله علمی پزشکی جندی‌شاپور، 11(3)، 303-315.
لوکاس، دیوید؛ پاول، میر (1381). درآمدی بر مطالعات جمعیتی، (ترجمه حسین محمودیان)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ﻣﺤﺴﻨﻲ، ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ (1382). ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﺰﺷﻜﻲ. ﺗﻬﺮان : اﻧﺘﺸﺎرات ﻃﻬﻮری.
ﻣﺤﻤﺪی، رخشنده (1379). پرستاری بهداشت جامعه، تهران: نشر نی.
مرکز آمار ایران (1381). بررسی وضعیت سالمندان در ایران، تهران: انتشارات مرکز آمار ایران.
مرکز آمار ایران (1395). گزیده نتایج سر شماری عمومی نفوس و مسکن، تهران: انتشارات مرکز آمار ایران.
میرزایی محمد، کرد زنگنه جعفر ( 1389). «تفاوت های جنسی و سنی سبک زندگی سلامت محور در شهر تهران»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران 4 (10)، 1210-147.
میرزایی، محمد؛ شمس قهفرخی، مهری (1386). «جمعیت‌شناسی سالمندان در ایران براساس سرشماری‌های 1335-1385»، مجله سالمندی ایران، 2(۵)، 326-332.
نجات، سحرناز؛ منتظری، علی؛ هلاکویی ناینی، محمدکاظم؛ مجدزاده، سیدرضا (1385). «استانداردسازی پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی (SF36WHOQOL) ترجمه و روان‌سنجی گونه ایرانی»، مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحیقات بهداشتی، 4 (4): 1-12.
وحدانی نیا، مریم سادات؛ گشتاسبی آزیتا؛منتظری، علی؛ مفتون، فرزانه (1384). «کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی در سالمندان: مطالعه ای جمعیتی». پایش 4(2)، ‌113-120
Abud, T., Kounidas, G., Martin, K. R., Werth, M., Cooper, K., & Myint, P. K. (2022). Determinants of healthy ageing: a systematic review of contemporary literature. Aging Clinical and Experimental Research, 34(6), 1215–1223. https://doi.org/10.1007/s40520-021-02049-w
Aldrich N, Benson WF. (2008). Disaster Preparedness and the Chronic Disease Needs of Vulnerable Older Adults. Preventive Chronic Diseas, 5(1): 1-7.
Bond J, Corner L (2004). Quality of Life and Older People. Maidenhead: Open University Press.
Bowling A. (2011). Do older and younger people differ in their reported well-being? A national survey of adults in Britain. Family Practice, 28(2), 145–155. https://doi.org/10.1093/fampra/cmq082
Caldwell. J. C (2001). Population health in transition. Bulletin of the World Health Organization, 79(2): 159-160. https://doi.org/10.1590/S0042-96862001000200011
Callaghan D. (2005). Healthy behaviors, self-efficacy, self-care, and basic conditioning factors in older adults. Journal of Community Health Nursing; 22(3):169-78. https://doi.org/10.1207/s15327655jchn2203_4
Fiori, K. L., & Denckla, C. A. (2012). Social support and mental health in middle-aged men and women: A multidimensional approach. Journal of Aging and Health, 24(3), 407–438. https://doi.org/10.1177/0898264311425087
Frenk, J. Bobadilla, C. Stern, T. Frejka, R (1991). Elements for a theory of the health transition. Health Transition Review; 1: 21-38.
Frenk, J., Bobadilla, J., Sepulveda, J., and Cervantes, J., (1989). Health transition in middle-income countries: new challenges for health care. Health Policy and Planning 4(1):29-39. https://doi.org/10.1093/heapol/4.1.29
Horiuchi, Sh. (1999). Epidemiological transitions in human history, in: Joseph C., Robert Leditors, Health and Mortality Issues of Global Concern. New York: United Nations.54–71
Kadariya S, Gautam R, Aro AR. (2019). Physical Activity, Mental Health, and Wellbeing among Older Adults in South and Southeast Asia: A Scoping Review. BioMed Research International. 17: 1-11. https://doi.org/10.1155/2019/6752182
Kelleher, CC., Whelan J., Daly L. (2012). Fitzpatrick P. Sociodemographic, environmental, lifestyle and psychosocial factors predict self rated health in Irish Travellers, a minority nomadic population. Health Place; 18(2):330–8.
Klijs, B., Nusselder, W.J., Looman, CW., Mackenbach, JP. (2011). Contribution of Chronic Disease to the Burden of Disability. PLoS ONE 6(9): e25325. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0025325
Liu, X., Fu, X., Liu, B., Li, H., Zhou, L. (2018). Analysis on the influencing factors of selfrated health among the elderly by using multilevel model. Chinese Journal of Disease Control and Prevention, 22(2):173–7.
Liu, L. F., Su, P. F. (2017). What factors influence healthy aging? A person-centered approach among older adults in Taiwan. Geriatrics & Gerontology International, 17(5), 697–707. https://doi.org/10.1111/ggi.12774
McKeown R. E. (2009). ؛The Epidemiologic Transition: Changing Patterns of Mortality and Population Dynamics. American Journal of Lifestyle Medicine, 3(1 Suppl), 19S–26S. https://doi.org/10.1177/1559827609335350
 Mesle, F., Vallin, J. (2006). The health transition: trends and prospects. in: Caselli G, Vallin J, Wunsch G, eds. Demography, Analysis and Synthesis. A Treatise in Demography. New York: Elsevier, pp. 247-602.
Notestein, F.W. (1945). Population: the long view. in: Schultz TW, ed. Food for the World. Chicago: University of Chicago Press.
Ohrnberger J, Fichera E, Sutton M. (2017). The dynamics of physical and mental health in the older population. The Journal of the Economics of Ageing 1(9):52-62. https://doi.org/10.1016/j.jeoa.2016.07.002
Olshansky, J. Ault A. (1986). The Fourth Stage of the Epidemiologic Transition: The Age of Delayed Degenerative Diseases. The Milbank Quarterly, 64(3), 355–391. https://doi.org/10.2307/3350025
Olshansky, S. J, Carnes, B., Rogers, R. G. & Smith, L. (1997). Infectious diseases: New and ancient threats to world health. Population Bulletin, 52(2), 1–52.
Omran, A. R (1971). The epidemiologic transition: A theory of the epidemiology of population change. Milbank Memorial Fund Quarterly. 49(4): 509-538. https://doi.org/10.2307/3349375
Rogers, R. G., & Hackenberg, R. (1987). Extending epidemiologic transition theory: a new stage. Social Biology, 34(3–4), 234–243. https://doi.org/10.1080/19485565.1987.9988678
Siedlecki, K. L., Salthouse, T. A., Oishi, S., Jeswani, S. (2014). The Relationship between Social Support and Subjective Well-Being across Age. Social Indicators Research, 117(2), 561–576. https://doi.org/10.1007/s11205-013-0361-4
Song, X., Wu, J., Yu, C., Dong, W., Lv, J., Guo, Y., et al (2019). The Distribution and Correlates of self-rated Health in Elderly Chinese: The China Kadoorie Biobank study. BMC Geriatrics; 19(168): 1-14. https://doi.org/10.1186/s12877-019-1183-2
United Nations (1991). Principles for Older Persons, G.A. res. 46/91, Annex, U.N. Doc. A/RES/46/91.
Whitehead M., Dahlgren G. (1991). What can be done about inequalities in health? Lancet 338: 1059-1063. https://doi.org/10.1016/0140-6736%2891%2991911-d