افزایش طلاق یا رکود ازدواج؟ تأملی بر روند تحولات شاخص‌های ازدواج و طلاق در ایران طی 15 سال اخیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جمعیت‌شناسی، گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

مقدّمه و هدف: این پژوهش دو هدف محوری موازی و البته مکمل را دنبال می‌کند؛ ابتدا، ضمن معرّفی و نقد روش‌های مرسوم، شاخص طلاق در ایران طی 15 سال اخیر را با روشی بدیل برآورد کرده سپس، تغییرات رُخ‌داده در ازدواج را با شاخص‌های مقتضی واکاوی می‌کند.
 
روش و داده‌ها: پژوهش از سنخ مطالعات اسنادی و از لحاظ داده‌ای، از نوع تحلیل ثانویه مبتنی بر داده‌های ثبت احوال و سرشماری عمومی نفوس و مسکن کشور است. در تحلیل‌ها، از شاخص‌های مختلف برآورد وضعیت ازدواج و طلاق به همراه تغییرات نسبی آن‌ها استفاده شد.
 
یافتهها: روش جایگزین برآورد طلاق که نسبت طلاق را به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از جمعیت متأهل واقعی در نظر می‌گیرد، نشان می‌دهد که برخلاف تصور رایج، وضعیت طلاق در ایران مسأله‌ای بحرانی نیست. همچنین، توجه را به این واقعیت مهم جلب می‌کند که با افزایش جمعیت زنان متأهل، انتظار افزایش میزان طلاق در جامعه نیز می‌رود. شاخص‌های میانگین سن در ازدواج اول، نسبت تجرد در گروه‌های سنی، تجرد قطعی و تغییرات نسبی آن‌ها نیز حاکی است ‌که در شرایط کنونی، تأخیر در ازدواج و کاهش عمومیت آن، مسأله‌ای جدی‌تر از طلاق در جامعه ایران است.
 
بحث و نتیجهگیری: سنجه‌های خام در بررسی وضعیت و روندهای طلاق دچار بزرگنمائی هستند. این امر ممکن است هراس از ازدواج و یا مذموم‌بودن ازدواج در سنین بالا و در نتیجه تجرد قطعی را به‌همراه داشته باشد. لذا، در پرداختن به مقولات اجتماعی از این دست که با یکی از نهادهای اصلی جامعه (خانواده) مرتبط است، بایستی با حساسیت و رویکرد علمی نگریست.
 
پیام اصلی: این پژوهش ضمن پرهیز از عادی‌سازی مسأله طلاق، اذعان می‌دارد که؛ مسأله‌مندبودن ازدواج، یعنی رکود ازدواج، در مقایسه با افزایش طلاق اهمیت بیشتری دارد و بر این اساس، تدوین سیاست‌های عملی ناظر بر رفع موانع ازدواج جوانان را پیشنهاد می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Increasing Divorce or Stagnation of Marriage? A Reflection on the Trends in Marriage and Divorce in Iran during the Last 15 Years

نویسنده [English]

  • Saeed Khani
Assisstant Professor of Demography, Department of Sociology, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
چکیده [English]

Background and aim: This study has two complementary goals: first, to introduce and critique the conventional methods of estimating divorce indices in Iran and propose a new index. It also applied this new index for the last 15 years; second, to analyze the changes in marriage patterns using appropriate indicators.
 
Data and method: The study used secondary data from the national civil registration and the general population and housing census of the country. Different indicators were used to estimate and compare the trends of marriage and divorce.
 
Findings: An alternative method of estimating divorce, which takes into account the divorce ratio as a subset of the actual married population, shows that divorce is not a major concern in Iran, contrary to popular belief. However, it also shows that divorce rates are likely to increase as the population of married women grows. Moreover, indicators such as the mean age at first marriage, the singleness ratio in age groups, the absolute singleness ratio and their relative changes suggest that delaying marriage and reducing its universality is a more serious issue than divorce in Iranian society.
 
Conclusion: The crude measures are exaggerated the situation and trends of divorce. This may lead to the fear of marriage or condemnation of marriage in older age and, as a result, absolute celibacy. Therefore, social categories like divorce and marriage, which are related to one of the main institutions of society (family), should be approached with sensitivity and scientific rigor.
 
Key Message: This research acknowledges that the stagnation of marriage is more problematic than the increase in divorce, without normalizing the latter. Therefore, it recommends to formulate practical policies aimed at removing obstacles to young people's marriage.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divorce
  • Marriage
  • Divorce estimation methods
  • Family changes
  • Civil registration
بحرانی، محمود (1392). تحلیل آمارهای ازدواج و طلاق زوج‌های ایرانی طی پنج دهه گذشته. جمعیت، 20(85)، 43-56.
برناردز، جان (1384). درآمدی به مطالعات خانواده. (ترجمه حسین قاضیان)، چاپ اول، تهران: نشر نی.
بنی‌هاشمی، فریبا سادات، علی‌مندگاری، ملیحه و غلامی‌فشارکی، محمد (1402). عوامل جمعیت‌شناختی، اقتصادی و اجتماعی مرتبط با وضعیت افراد بی‌همسر بر اثر طلاق در ایران: یک مدل دوسطحی. تداوم و تغییر اجتماعی، 2(3)، 10.22034/jscc.2022.18651.1035
جلیلی، محدثه (1396). نقدی بر روش محاسبه متداول نرخ طلاق. شبکه مطالعات سیاست‌گذاری عمومی (7700370)، 1-6. بازیابی از https://www.css.ir/NPPS/Media/PDF/1396/05/30/636389142477973615.pdf
سالنامه آمارهای جمعیتی سال 1399 (1400). تهران: سازمان ثبت احوال کشور. معاونت فناوری اطلاعات و آمار جمعیتی، دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت، بازیابی از: https://www.sabteahval.ir/Upload/Modules/Contents/asset99/YB99_P2.pdf
سالنامه آمارهای جمعیتی سال 1395 (1396). تهران: سازمان ثبت احوال کشور. معاونت فناوری اطلاعات و آمار جمعیتی، دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت، بازیابی از https://www.sabteahval.ir/avej/Page.aspx?mId=49823&ID=3197&Page=Magazines/SquareshowMagazine
سرایی، حسن (1387). گذار جمعیتی دوم، با نیم‌نگاهی به ایران. نامه انجمن جمعیتشناسی ایران، 3(6)، 118-140.
صادقی فسایی، سهیلا و عرفان‌منش، ایمان. (1392). تحلیل جامعه‌شناختی تأثیرات مدرن‌شدن بر خانواده ایرانی و ضرورت تدوین الگوی ایرانی اسلامی. زن در فرهنگ و هنر، 5(1)، 63-84. https://doi.org/10.22059/jwica.2013.30353
عباسی، محمد باقر، خطیبی، آمنه و بارانی، حدیث. (1396). ازدواج و طلاق در سالنامه آمارهای جمعیتی سال 1395. (1396). تهران: سازمان ثبت احوال کشور. معاونت فناوری اطلاعات و آمار جمعیتی، دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت.
عسکری ندوشن، عباس، شمس قهفرخی، مهری و شمس قهفرخی، فریده (1398). تحلیلی از مشخصه‌های اقتصادی- اجتماعی مرتبط با طلاق در ایران. پژوهشهای راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 8(2)، 1-16. 10.22108/srspi.2019.116983.1402
علیزاده، مرجان (1385). بررسی روند آمار ازدواج و طلاق‌های ثبت‌شده کشور از سال 1379 تا 1384. جمعیت، 14(55 و 56)، 29-44.
کردزنگنه، جعفر (1387). بررسی پویایی ازدواج و طلاق در ایران با تاکید بر سرشماری سال 1385. ماهنامه مهندسی فرهنگی، 3(21)، 10-23.
کوئن، بروس (1391). مبانی جامعهشناسی (با تجدید نظر اساسی و اضافات). (ترجمه غلامعباس توسلی و رضا فاضل) تهران: انتشارات سمت.
مشونیس، جان (1395). مسائل اجتماعی (جلد دوم). ترجمه هوشنگ نایبی، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با همکاری شواری اجتماعی کشور.
نایینی، عذرا، توسلی، عباس، حطیطه، محمد رضا، و بشیری، یوسف (1392). بررسی وضع زناشویی جمعیت کشور در سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن 1385 و 1390. پژوهشکده آمار، گروه پژوهشی طرح‌های فنی و روش‌های آماری. تهران: مرکز آمار ایران. بازیابی از https://srtc.ac.ir/Portals/0/28.pdf?ver=MVhb9G6aVOwrkfuDz67gvQ%3d%3d
Aghajanian, A., & Thompson, V. (2013). Recent divorce trend in Iran. Journal of Divorce & Remarriage, 54(2), 112-125. https://doi.org/10.1080/10502556.2012.752687
Bennett, N. G. (2017). A reflection on the changing dynamics of union formation and dissolution. Demographic Research, 36(12), 371-390. https://doi.org/10.4054/DemRes.2017.36.12.
Etzioni, A. (1993). How to Make Marriage Matter. Time, 142(10), 50-54.
Goode, W. J. (1963). World Revolution and Family Patterns. New York: Free Press.
Hezarjaribi, J., Entezari, A., & Niyyati, M. (2017). Divorce trends in Iran between 2004-2013. Journal of History Culture and Art Research, 6(4), 1108-1122. https://doi.org/10.7596/taksad.v6i4.1133
Křesťanová, J. (2020). Trends in marriage and divorce rate in the past 30 years (1989-2019). Demografie, 62(4), 253-267. At https://www.czso.cz/documents/10180/123310414/13005320q4_253-267.pdf
Lesthaeghe, R. (2010). The unfolding story of the second demographic transition. Population and Development Review, 36(2), 211-251. https://doi.org/10.1111/j.1728-4457.2010.00328.xv
Morgan, D. H. (1996). Family Connections: An Introduction to Family Studies. Oxford: Polity.
Murdock, G. P. (1949). Social Structure. New York: Macmillan.
Schoen, R., Astone, M. N., Rothert, K., Standish, N. J., & Young, K. J. (2002). Women's employment, marital happiness, and divorce. Social Forces, 81(2), 643-662. https://doi.org/10.1353/sof.2003.0019
Smith, S. (1995). Family theory and multicultural family studies. In B. B. Ingoldsby, & S. Smith, Families in Multicultural Perspective (pp. 5-35). New York: Guilford.
Stacey, J. (1990). Brave New Families: Stories of Domestic Upheaval in Late Twentieth Century America. New York: Basic Books.
Stevenson, B., & Wolfers, J. (2007). Marriage and divorce: Changes and their driving forces, IZA Discussion Papers, No. 2602, Institute for the Study of Labor (IZA), Bonn, at https://www.econstor.eu/bitstream/10419/34065/1/543741710.pdf
Van de Kaa, D. J. (2002). The idea of a second demographic transition in industrialized countries. The Sixth Welfare Policy Seminar of the National Institute of Population and Social Security (pp. 1-34). Tokyo: Japan.