قضاوت قاضیان: کاوشی اجتماعی از بازنمایی‌های ادبی نسبت به قاضیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

3 دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

مقدّمه و هدف: ادبیات و به‌ویژه شعر، همواره عرصة‌ نمودها و بازنمایی‌های اجتماعی بوده است.  از منظر تحلیل‌های جامعه‌شناختی در ادبیات، می‌توان چگونگی شکل‌گیری ایستارها نسبت به موضوعات و مسائل اجتماعی را درک کرد؛ سابقة تاریخی آن را کاوید و نحوة تغییر آن را در طول تاریخ نشان داد. در این میان، تاریخ اجتماعی قاضیان از جمله پدیده‌هایی هستند که می‌توان آن‌ها را در لابه‌لای متون و ادبیات کهن کاوید و شکل‌گیری ایستارها نسبت به آن‌ها را بازنمایی کرد.
 
روش و داده‌ها: هدف اصلی این پژوهش، کشف و بازنمایی ایستارهای تاریخی نسبت به قاضیان در تاریخ ادبی ایران بوده است. در راستای این هدف، روش پژوهش نیز با استفاده از محاکات طراحی شده است.
 
یافتهها: یافته‌ها نشان‌دهندة‌ این واقعیت هستند که جایگاه و قدرت قاضیان به‌دلیل ارتباط با عرصه‌های مختلف اجتماعی و زندگی روزمره مردم، همواره در شعر شاعران نمود پیدا کرده است. فقدان قانون منسجم و اعمال سلیقه در رأی، منشأ انتقاد مردم و صاحب‌نظران شده است. براساس یافته‌ها، در متون ادبی به ‌جای تأمین عدالت اجتماعی از سوی قاضیان، بیشتر عرصه‌ کنترل اجتماعی آنان خاطر نشان شده است.
 
بحث و نتیجهگیری: بازنمایی اشعار نشان می‌دهد مردم به‌طور پیوسته منزلت و جایگاه قاضیان را مورد نقد و بازاندیشی قرار داده‌ و پشت صحنه‌ تعاملات اجتماعی همواره ستیزه‌های پنهان، شکل گرفته است. سلطة حاکمان مستبد، حمله‌های مداوم بیگانگان، عدم‌استقلال نهاد قضاوت از دربار و حاکمان، حاکمیت ایلیاتی و قومی بر کشور و... از جمله عواملی هستند که در پدیدآمدن این بازنمایی‌ها نقش داشته‌اند.
 
پیام اصلی: قضاوت قاضیان همیشه در منظر شاعران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، لذا منزلت و جایگاه آنان در بین شعرا چالش‌برانگیز بوده است. ارزیابی‌ها و قضاوت افکار عمومی جامعه نسبت به قاضیان، منصب قضاوت را شغلی سخت و دشوار برای قاضیان قرار داده است. کوچکترین شائبه‌ها و تردیدها در انحراف آنان از هنجارهای عرفی و مذهبی جامعه، آنان را در مظان اتهام قرار می‌داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Judgment of Judges: A Social Exploration of the Literary Representations towards Judges

نویسندگان [English]

  • Mahnaz Jokari 1
  • Farnaz Maleki Sarvestani 2
  • Fahime Heidary 3
1 Postdoctoral Researcher of Persian Language and Literature, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 PhD Candidate in Persian Language and Literature, Shiraz University, Shiraz, Iran
3 Ph.D of Persian Language and Literature, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

Background and aim: Literature, particularly poetry, has always been a platform for social representations. This study aims to explore the social representations of judges in Iran’s literary history, specifically in poetry. Through a sociological analysis of literature, it is possible to understand how attitudes and social issues are formed as well as it is possible to investigate its historical record and how it has changed over time. Literature is at the core of Iran's social history, provides a rich source of information on various aspects of past social life. The social history of governors and judges are such phenomena that can be explored in ancient texts and literature and help to explore how the formation of attitudes towards them can be represented in the poetry.
 
Data and method: The main goal of this research was to discover and represent historical attitudes towards judges in the literary history of Iran. In line with this goal, the research method was adapted to use is Mimesis. Mimesis is a technique of imitating or reproducing reality in literature and art.
 
Findings: The findings show that the status and power of judges have always been reflected in poems due to the poets’ connection with various social fields and people's everyday lives. The lack of consistent law and arbitrary judgments have been the source of criticism from people and experts. Judges have been portrayed as agents of social control rather than social justice.
 
Conclusion: The representation of the poems reveals that people have continuously criticized and reflected the dignity and status of judges, and that there are hidden conflicts behind the scenes of social interactions. Factors such as autocratic rule, foreign invasion, judicial dependence to rulers, nomadic and ethnic dominance, etc. have influenced these representations.
 
Key Message: Judges' judgments have always been criticized by poets, and their status and dignity have always been problematic for poets. Evaluations and judgments of the public opinion of the society towards the judges have made the position of judging a difficult job for judges. The smallest feeling about their deviation from the customary and religious norms of the society has put them under suspicion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Judge"
  • " Judgement"
  • " Persian literature"
  • " Social attitudes"
  • "Persian poets"
ایزدی‌سعدی، عباس؛ شهرزاد، نیازی و عطامحمد، رادمنش (1397). ادب دادوری در حکایت‌های منظوم و منثور ادبیات فارسی. پژوهشنامة ادبیات تعلیمی. سال 10، شمارة 40، صص 127-162.
ایزدی‌سعدی، عباس؛ شهرزاد؛ نیازی و عطامحمد، رادمنش (1398). بررسی سیرة‌ دادرسی قاضیان در قرن هفتم (با تکیه بر بوستان و گلستان سعدی و مثنوی مولوی). کاوش‌نامه. شمارة 43، صص 217- 244.
حجاریان، محمدحسن؛ ایرج گلدوزیان و ولی‌الله انصاری (1387). تجلّی مفاهیم و نظام حقوقی در شعر فارسی، چاپ اول، تهران: جنگل.
جوکار، نجف (بهار 1387). «عملکرد محتسب و بازتاب آن در برخی از متون ادب فارسی»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 57، ص23تا46.
جوینی، منتجب‌الدین‌بدیع (1384). عتبة‌الکتبه. (تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال)، تهران: اساطیر.
حافظ، شمس‌الدّین محمد (1388). درس حافظ؛ نقد و شرح غزل‌های حافظ. (شرح از محمد استعلامی). جلد دوم. تهران: سخن.
رضاقلی، علی (1377). جامعه‌شناسی خودکامگی: تحلیل جامعه‌شناختی ضحاک ماردوش، چاپ هفتم، تهران: نشر نی.
زاکانی، خواجه نظام‌الدّین عبید (1374). اخلاق‌الاشراف. (تصحیح و توضیح علی‌اصغر حلبی)، تهران: اساطیر.
سعدی، مصلح‌الدّین (1387). بوستان. (تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی)، تهران: انتشارات خوارزمی.
 سعدی، مصلح‌الدّین (1379). گلستان. (تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی)، تهران: انتشارات خوارزمی.
سنایی، مجدودبن آدم (1387). حدیقةالحقیقه و شریعةالطریقه. (به تصحیح مدرس رضوی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
صادقی، اسماعیل، ابراهیم ظاهری عبدوند (1395). «بررسی رابطه اخلاق و قضاوت در ادبیات کلاسیک فارسی»، پژوهشنامه زبان و ادبیات فارسی، دوره8، شماره 29، ص121تا151.
عطار نیشابوری، فریدالدّین (بی‌تا). سی‌فصل. (به اهتمام تقی خاتمی)، تهران: کتابخانة مرکزی.
عطار نیشابوری، فریدالدّین (1376). مظهرالعجایب و مظهرالاسرار. (با تصحیح و مقدّمة احمد خوشنویس)، تهران: کتابخانة سنایی.
فرغانی، سیف‌الدّین محمّد (1364). دیوان سیف فرغانی. (تصحیح ذبیح‌الله صفا)، تهران: فردوس.
نظام‌الملک، حسن‌بن علی (1375). گزیدة سیاست‌نامه. (انتخاب و شرح از جعفر شعار). تهران: قطره.
محمدپور، احمد (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش1و2. چاپ دوم، تهران: جامعه‌شناسان.
فلیک، 1ووه (1401). درآمدی بر تحقیق کیفی، (ترجمة هادی جلیلی)، تهران: نشر نی.
Van Dyke, Vemon (1960). Political Science; A Philosophical Analysis, USA: Stanford University Press.