تحولات گذشته و چشم‌انداز آینده حجم و ترکیب سنی جمعیت در ایران تا افق 1420

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

10.22034/jscc.2024.21185.1103

چکیده

زمینه و هدف: شناخت حجم و ترکیب جمعیت، پایه و اساس برنامه‌ریزی‌ها است. هدف مطالعه حاضر بررسی تغییرات ترکیب سنی و حجم جمعیت ایران در گذشته تاکنون و پیش‌بینی این تحولات در آینده است.
 
روش و دادهها: پژوهش حاضر کمی، از لحاظ روش اسنادی، و از لحاظ داده مورد استفاده، طرح ثانویه داده‎‌های بر‌گرفته از نتایج سرشماری و نتایج ثبت سالانه وقایع حیاتی در سازمان ثبت‌ احوال است. با استفاده از فنون جمعیت‌شناسی به بررسی تغییر و تحولات گذشته جمعیت و آینده‌نگری آن پرداخته شده است.
 
یافتهها: حجم جمعیت در طی سده 1300 شمسی در کشور ایران همواره رو به رشد بوده و تقریباً 8 برابر شده است. البته رشد در طول زمان یکسان و یکنواخت نبوده است. رشد جمعیت در ایران در دو دهه اول قرن مذکور، به کندی شروع شده و در نیمه آن و در دوره 1350 تا 1370 به اوج می‌رسد. باتوجه به نتایج پیش‌بینی و در صورت رسیدن به هدف باروری 5/2 تا انتهای دوره 1420، شاهد جمعیت 98 میلیونی خواهیم بود و در صورت ادامه کاهش باروری در کشور، جمعیت کشور در این سال 5/4 میلیون کمتر خواهد بود.
 
بحث و نتیجهگیری: جمعیت ایران در حال پیرشدن است و حجم و نسبت سالمندان در آینده افزایش خواهد یافت. در خصوص ترکیب سنی جمعیت نیاز است از طریق ‌سیاست‌های تشویقی نرخ باروری در کشور افزایش داده شود و از مهاجرت جوانان نیز کاسته شود. در خصوص حجم جمعیت سالمند نیاز است در آینده به نیازهای خاص سالمندان، از جمله، تأمین اجتماعی، طب سالمندی، تفریحات مناسب سالمندان، مسکن مناسب سالمند و به صورت خلاصه شهر دوستدار سالمند سیاست‌گذاری مناسب صورت بگیرد.
 
پیام اصلی: سالمندی جمعیت در ایران اجتناب‌ناپذیر و سریع رخ خواهد داد. لازم است نیازهای آینده سالمندان پیش‌بینی شود و سیاست مناسب در پاسخ به آن طراحی شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Demographic Dynamics and Population Projections in Iran: Analyzing Population Size and Age Structure up to 2040 Horizon

نویسندگان [English]

  • Mohammad Torkashvand Moradabadi 1
  • Kolsoom Irannejad 2
1 Associate Professor of Demography, Department of Social Sciences, Yazd University, Yazd, Iran
2 Master in Demography, Department of Social Sciences, Yazd University, Yazd, Iran
چکیده [English]

Background and aim: Understanding demographic attributes, including the size and structure of a population, is foundational for strategic planning. This study aims to analyze historical shifts in Iran’s demographic composition and size, projecting these trends into the future.
 
Data and method: Utilizing a secondary research approach, this study analyzes data from the 2016 General Population and Housing Census and annual vital events records from the Civil Registry Organization of Iran. Demographic methods were applied to assess past population changes and forecast future shifts.
 
Findings: The findings reveal that Iran’s population growth has varied over time. Initially, the growth was modest, with a 2.1-fold increase from 1920 to 1940. The most significant surge occurred between 1970 and 1990. Under a scenario of rising fertility, the population is projected to reach 98 million by 2040.
 
Conclusion: Iran’s population is aging, with an expected rise in the number and proportion of the elderly. To address the age composition of the population, it is necessary to increase the fertility rate through incentive policies and reduce the migration of young people. Regarding the size of the elderly population, there will be a need for special services such as social security, geriatric medicine, suitable recreation, appropriate housing, and overall, an elderly-friendly city.
 
Key Message: The aging of Iran’s population is inevitable and accelerating. It is crucial to anticipate the future needs of the elderly and develop appropriate policies to address them effectively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Population size
  • Age composition
  • Demographic future
  • Aging population
  • Iran
بلوری بجندی، بهناز (1384) بررسی ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی سالمندان ایران: گذشته، حال و آینده. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
پولارد، ا. اچ.، یوسف، فرحت، و پولارد، جی. ان (1371) روش‌های تحلیل جمعیت، (ترجمه هما آقا و دیگران). شیراز: دانشگاه شیراز.
ترکاشوند مرادآبادی، محمد (1399). بررسی روند سالمندی جمعیت در ایران و پیشنهادات سیاست‌گذاری، طرح تحقیقاتی با حمایت صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور. تهران، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری.
ترکاشوند مرادآبادی، محمد (1400). برآورد پوشش ثبت مرگ بزرگسالان در نظام ثبت احوال ایران در دوره زمانی 1375 تا 1395: کاربرد روش توسعه‌یافته نسل‌های منقرض فرضی. نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، 16(31)، 313- 287. https://doi.org/10.22034/jpai.2022.546069.1210
ترکاشوند مرادآبادی، محمد و حسینی، حاتم (1391) گذار ساختار سنی ایران (1350 تا 1450). مقاله ارائه شده در ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران، تحولات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
ساعی ارسی، ایرج (1388) جوانی جمعیت ایران. فصلنامه علوم رفتاری، 1(1)، 130-115. https://www.sid.ir/paper/190421
شیری، محمد، و نوراالهی، طه (1399)، تغییرات ساختار جمعیت و تقاضای اجتماعی آموزش عالی در ایران، بررسی‌های آمار رسمی در ایران، 23(1)، 102-83.   https://ijoss.srtc.ac.ir/article-1-54-fa.html
صادقی، رسول (1391) مهاجرت و جابجایی جمعیت در بستر فاز پنجره‌ی جمعیتی ایران. مقاله ارائه شده در ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران: تحولات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
ضرغامی، حسین (1390). نگاهی به تحولات سالخوردگی در ایران. مقاله ارائه شده در همایش تحلیل روندهای جمعیتی کشور، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
عباسی‌شوازی، محمدجلال، حسینی‌چاوشی، میمنت، نورالهی، طه، بنی‌هاشمی، فریباسادات (1392). تحولات باروری در ایران در چهار دهه اخیر: کاربرد روش فرزندان خود در براورد باروری با استفاده از داده سرشماری 1365 تا 1390. گزارش طرح پژوهشی، تهران، پژوهشکده آمار.  https://srtc.ac.ir/Archives-of-research-projects/ID/1345
عباسی‌شوازی، محمدجلال، حسینی‌چاووشی، میمنت، بنی‌هاشمی، فریباسادات، فتحی، الهام؛ میرزایی، صفیه، نصیری‌پور مجتبی، جاوید نورمحمد، عباسی آسیه، سرخیل بهناز و حسینی سیدمسعود (1399). تحولات باروری در ایران از سال 1371 تا 1395. گزارش طرح پژوهشی، تهران، پژوهشکده آمار. https://srtc.ac.ir/Archives-of-research-projects/ID/6213
عرب مازار، عباس و کشوری شاد، علی (1384). بررسی أثر تغییرات ساختار سنی جمعیت بر رشد اقتصادی. پژوهش‌های اقتصادی، 15(1)، 51-27. https://www.sid.ir/paper/86561
عینی، زیناب حسن، ودادهیر، ابوعلی و قاضی‌طباطبائی، محمود (1391). انتقال ساختار سنی و سودهای جمعیت‌شناختی اول و دوم: نگاهی به وضعیت ایران. مقاله ارائه شده در ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران: تحولات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، تهران دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
فتحی، الهام (1399). پدیده سالمندی جمعیت در ایران و آینده آن. گزارش طرح پژوهشی، تهران، پژوهشکده آمار. https://srtc.ac.ir/analytical-reports/ID/5117
فتحی، الهام، جاوید، نورمحمد و نصیری‌پور، مجتبی (1401). روند باروری در ایران در سال 1396 تا 1400. تهران: مرکز آمار ایران، قابل دسترس از:  https://amar.org.ir/news/ID/13713
قائمی، ذبیح‌الله؛ جعفری، شیرین. (1391). سالخوردگی جمعیت ایران: ضرورت سیاست‌گذاری و اجرای برنامه‌ها، مقاله ارائه شده در مقاله ارائه شده در ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران: تحولات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
کوششی، مجید. (1381). ساختار سنی جمعیت ایران پس از گذار جمعیتی. مقاله ارائه شده در نخستین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران: تحولات اخیر و آینده جمعیت ایران، 29 و 30 بهمن 1381، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی.
کوششی، مجید؛ ترکاشوند مرادآبادی، محمّد. (1396). بررسی انطباق الگوی سنّی مرگ‌ومیر در ایران با جداول عمر مدل. مطالعات جمعیّتی، 3(1)، 63-39.  https://jips.nipr.ac.ir/article_89809.html
مرادنژاد، آنا؛ بردی، رحیم. (1391). سونامی جمعیت در ایران (دهه‌ی 1355-1365) و پیامدهای آن. مقاله ارائه شده در ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران: تحولات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
مرکز آمار ایران. (1401). بازنگری پیش‌بینی جمعیت ایران. قابل دسترس از:
https://amar.org.ir/statistical-information/statid/28512
مسجدی، فرح؛ فتح‌زاده، حیدر. (1391). بررسی وضعیت ساختار سنی جمعیت ایران در طی سال‌های 1390-1335 و ضرورت بازنگری تئوری انتقال جمعیتی در ایران. مقاله ارائه شده در ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران، تحولات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
مشفق، محمود؛ حسینی، قربان. (1390). مقایسه گذار ساختار سنی ایران با کشورهای منتخب توسعه‌یافته و در حال توسعه. مقاله ارائه شده در همایش تحلیل روندهای جمعیتی کشور، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
مهاجرانی، علی‌اصغر. (1386). ساختمان سنی و مسأله‌ی جوانی جمعیت ایران. مجله‌ی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، 2(1و2)، ۴۸-۳۵. http://ensani.ir/fa/article/132644
میرزایی، محمد. (1382). تغییرات ساختار سنی جمعیت در ایران و پیامدهای آن. گزارش طرح پژوهشی بررسی و تحلیل مسائل و چالش‌های جمعیتی ایران و پیامدهای آن، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی.
میرفلاح نصیری، نعمت‌الله. (1386). مشخصه‌های جمعیت‌شناختی سالمندی جمعیت و نماگر‌های مربوط در ایران. گزیده مطالب آماری/ بررسی آمارهای رسمی ایران، 18(2)، 13-32.  https://ijoss.srtc.ac.ir/article-1-123-fa.html
نظری، علی‌اصغر (1382). بررسی علل و اثرات رشد سریع جمعیت و نقش نامطلوب آن در توسعه اقتصادی_اجتماعی ایران. پژوهش‌های جغرافیایی، 11(44)، 40-31. https://jrg.ut.ac.ir/article_10748.html
هارپر، سارا. (2016). تغییر جمعیت و آینده جهان (ترجمه روح‌الله جلیلی). تهران: نقد فرهنگ، چاپ اول.
Abbasi-Shavazi, M.J., Hosseini-Chavosi, M., Banihashemi, F., et al. (2020). Fertility Changes in Iran from 1992 to 2016. Research Project Report, Tehran, Statistical Research and Training Center. [In Persian].  https://srtc.ac.ir/Archives-of-research-projects/ID/6213
Abbasi-Shavazi, M.J., Hosseini-Chavosi, M., Nourollahi, T., Banihashemi, F. (2013). Fertility Changes in Iran Over the Last Four Decades: Application of the Own-Children Method to Estimate Fertility Using Census Data from 1986 to 2011. Research Project Report, Tehran, Statistical Research and Training Center. [In Persian]. https://srtc.ac.ir/Archives-of-research-projects/ID/1345
Arab Mazar, A., & Keshvari Shad, A. (2005). The Impact of Age Structure Changes on Economic Growth. Quarterly Journal of Economic Research, 15(1), 51-27. [In Persian], https://www.sid.ir/paper/86561
Balouri Bejandi, B. (2005). Economic, Social, and Demographic Characteristics of the Elderly in Iran: Past, Present, and Future. Master’s Thesis in Demography, Faculty of Social Sciences, University of Tehran. [In Persian]
Eini Zeinab, H., Vadadhir, A. & Ghazi Tabatabaei, M. (2012). Transition of Age Structure and First and Second Demographic Dividends: A Look at Iran. Paper Presented at the Sixth National Conference of the Population Association of Iran: Changes in Population Age Structure of Iran and Its Consequences, Faculty of Social Sciences, University of Tehran. [In Persian].
Fathi, E, Javid, N. & Nasiri-Pour, M. (2022). Fertility Trends in Iran from 2017 to 2021. Tehran: Statistical Center of Iran, Available at: https://amar.org.ir/news/ID/13713
Fathi, E. (2020). The Phenomenon of Population Aging in Iran and Its Future. Report of Project Report. Tehran: Statistical Research and Training Center, [In Persian]. Available at: https://srtc.ac.ir/analytical-reports/ID/5117
Ghaemi, Z., & Jafari, S. (2012). Aging Population of Iran: Necessity of Policy Making and Program Implementation. Paper Presented at the Sixth National Conference of the Population Association of Iran: Changes in Population Age Structure of Iran and Its Consequences, Faculty of Social Sciences, University of Tehran. [In Persian].
Harper, S. (2016). How Population Change Will Transform Our World (Translated to Persian by R. Jalili). Tehran: Naqd Farhang, First Edition. [In Persian]
Koosheshi, M. (2002). Age Structure of Iran’s Population After Demographic Transition. Paper Presented at First Conference of the Population Association of Iran: Recent Changes and Future of Iran’s Population, February 18-19, 2002, University of Tehran, Faculty of Social Sciences. [In Persian]
Koosheshi, M., & Torkashvand Moradabadi, M. (2017). Examining the Compatibility of Age Pattern of Mortality in Iran with Model Life Tables. Iranian Population Studies, 3(1), 63-39. [In Persian]. https://jips.nipr.ac.ir/article_89809.html
Masjedi, F., & Fathzadeh, H. (2012). The Study of the Age Structure of Iran’s Population During 1956-2011 and the Necessity of Revising the Demographic Transition Theory in Iran. Paper Presented at the Sixth National Conference of the Population Association of Iran: Changes in Population Age Structure of Iran and Its Consequences, Faculty of Social Sciences, University of Tehran. [In Persian].
Mirfalah-Nasiri, N. (2007). Demographic Characteristics of Population Aging and Related Indicators in Iran. Selected Statistical Topics / Iranian Journal of Official Statistics Studies, 18(2), 13-32. [In Persian]. http://ijoss.srtc.ac.ir/article-1-123-en.html
Mirzaei, M. (2003). Changes in the Age Structure of Iran’s Population and Its Consequences. Research Project Report on the Study and Analysis of Population Issues and Challenges in Iran and its Consequences, Tehran: Supreme Council of the Cultural Revolution. [In Persian].
Mohajerani, A. S. (2007). Age Structure and the Issue of Youth Population in Iran. Journal of Humanities, University of Isfahan, 2(1/2), 35-48. [In Persian]. http://ensani.ir/fa/article/132644
Moradnejad, A., & Bardi, R. (2012). Population Tsunami in Iran (1976-1986) and Its Consequences. Paper Presented at the Sixth National Conference of the Population Association of Iran: Changes in Population Age Structure of Iran and Its Consequences, Faculty of Social Sciences, University of Tehran. [In Persian].
Moshfegh, M., & Hosseini, G. (2011). Comparison of Iran’s Age Structure Transition with Selected Developed and Developing Countries. Conference on Population Trends Analysis, Tarbiat Modares University. [In Persian].
Nazari, A. A. (2003). Examining the Causes and Effects of Rapid Population Growth and Its Adverse Role in Iran’s Socio-Economic Development. Geographical Research, 11(44), 40-31. [In Persian]. https://jrg.ut.ac.ir/article_10748.html
Pollard, A. H., Youssef, F., & Pollard, G. N. (1992). Methods of Population Analysis (Translated to Persian by H. Agha et al.). Shiraz: Shiraz University.
Sadeghi, R. (2012). Migration and Population Displacement in the Context of Iran’s Demographic Window Phase. Paper Presented at the Sixth National Conference of the Population Association of Iran: Changes in Population Age Structure of Iran and Its Consequences, Faculty of Social Sciences, University of Tehran. [In Persian].
Saee Arsi, I. (2009). Youthfulness of Iran’s Population. Quarterly Journal of Behavioral Sciences, 1(1), 130-115. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/190421
Shiri, M., & Noorollahi, T. (2012). Change in Population Structure and Demand for Higher Education in Iran. Iranian Journal of Official Statistics Studies, 23(1), 82-103. 
https://ijoss.srtc.ac.ir/article-1-54-fa.html
Statistical Center of Iran (2022). Revision of Iran’s Population Projection. Available at: https://amar.org.ir/statistical-information/statid/28512  
Torkashvand-Moradabadi, M. (2020). Study of Aging Trends in Iran and Policy Recommendations, Report of Research Project, National Elites Foundation. Tehran, Vice Presidency for Science and Technology. [In Persian].
Torkashvand-Moradabadi, M. (2021). Estimation of Adult Death Registration Coverage in Iran’s Civil Registration System during the Period 1996 to 2016: Application of the Extended Synthetic Extinct Generations Method. Journal of Population Association of Iran16(31), 287-313. https://doi.org/10.22034/jpai.2022.546069.1210
Torkashvand-Moradabadi, M., & Hosseini, H. (2012). Transition of Iran’s Age Structure, 1971 to 2071. Paper Presented at the Sixth National Conference of the Population Association of Iran: Changes in Population Age Structure of Iran and Its Consequences, Faculty of Social Sciences, University of Tehran. [In Persian].
UN-DESA [United Nations, Department of Economic and Social Affairs], Population Division (2022). World Population Prospects 2022, Online Edition.  https://www.un.org/development/desa/pd/sites/www.un.org.development.desa.pd/files/wpp2022_summary_of_results.pdf
Zarghami, H. (2011). A Look at Aging Trends in Iran. Paper Presented at Conference on Population Trends Analysis, Tehran: Tarbiat Modares University. [In Persian].